23 marca 1976 r. w Londynie zmarł gen. Stanisław Kopański, dowódca Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, uczestniczącej w heroicznej obronie Tobruku. W latach 1943-1947 szef sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
"Przyjmuję z zadowoleniem meldunek Pana Generała o objęciu przez Brygadę najpoważniejszego odcinka obrony Tobruku. Ten dowód zaufania, jak i wasze przejście do Tobruku wykorzystałem w całej pełni na najwyższym szczeblu stosunków polsko-brytyjskich, powodując przerwanie milczenia o naszym udziale w tej walce. Daje to dzisiaj doskonałe rezultaty dla sprawy. (...) Dziękuję w imieniu służby narodowej Panu Generałowi i dowodzonej przez niego Brygadzie za wspaniałą, prawdziwie polską postawę żołnierską" - te słowa uznania skierował do gen. Stanisława Kopańskiego w październiku 1941 r. Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski.
Stanisław Kopański urodził się 10 maja 1895 r. w Petersburgu w rodzinie wywodzącej się z Mazowsza. Po ukończeniu w 1913 r. gimnazjum rozpoczął studia w Petersburskim Instytucie Dróg i Komunikacji. W 1916 r. powołano go do rosyjskiej armii. W 1917 r. ukończył Oficerską Szkołę Artylerii w Petersburgu i został wysłany na front niemiecki.
Po wybuchu rewolucji lutowej w Rosji w 1917 r. wstąpił do I Korpusu Polskiego dowodzonego przez gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego. W listopadzie 1918 r. Kopański rozpoczął służbę w Wojsku Polskim. Jako oficer 1 dywizjonu artylerii konnej (dak) brał udział w walkach o Lwów. W kwietniu 1919 r. uczestniczył w wyprawie gen. Edwarda Rydza-Śmigłego na Wilno, w czasie której został ciężko ranny i stracił oko. Po kilku miesiącach powrócił do służby i został mianowany dowódcą szkoły podoficerskiej artylerii konnej w Warszawie.
Od września 1919 r. do października 1920 r. walczył na froncie bolszewickim w składzie 1 dywizji kawalerii gen. Juliusza Rómmla. Po zakończeniu działań wojennych w latach 1921-1923 kontynuował przerwane studia na Politechnice Warszawskiej, uzyskując dyplom inżyniera dróg i mostów.
W marcu 1923 r. powrócił do 1 dak na stanowisko dowódcy baterii.
W kwietniu 1924 r. rozpoczął kurs dowódców dywizjonów w Szkole Artylerii w Toruniu. Po jego zakończeniu został wykładowcą balistyki i zastępcą dyrektora nauk w Oficerskiej Szkole Artylerii w Toruniu. W 1925 r. odbył półroczny staż w Fontainebleau we francuskiej Szkole Artylerii. W latach 1927-1929 kontynuował studia w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu.
Po powrocie do Polski pracował w Oddziale III (operacyjnym) Sztabu Głównego w referacie obrony przeciwlotniczej. W maju 1930 r. objął funkcję dowódcy dywizjonu 6 pułku artylerii ciężkiej we Lwowie. W czerwcu 1932 r. ponownie przeniesiony został do Oddziału III Sztabu Generalnego na stanowisko kierownika samodzielnego referatu.
Na początku 1935 r. został mianowany zastępcą dowódcy Broni Pancernych w Ministerstwie Spraw Wojskowych.
Od maja 1937 do września 1938 r. dowodził 1 pułkiem artylerii motorowej w Stryju. Następnie skierowano go na sześciomiesięczny kurs doskonalący dla oficerów dyplomowanych przy Wyższej Szkole Wojennej.
Gen. Marian Kukiel we wstępie do wspomnień Kopańskiego podkreślał jego "piękną przeszłością bojową", "wspaniałą reputację" oraz wysokie wykształcenie techniczne. "Przez staże dowódcze i zagraniczne - pisał gen. Kukiel - obeznał się jak mało kto z zagadnieniami nowoczesnej wojny, ze stanem sił zbrojnych naszych sprzymierzeńców zachodnich i ich myślą taktyczną i operacyjną".
13 marca 1939 r. Kopański został powołany na stanowisko szefa Oddziału III Sztabu Głównego. W tym czasie uzyskał awans na stopień pułkownika dyplomowanego.
W czasie kampanii polskiej w 1939 r. pełnił funkcję szefa Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza. 18 września, dzień po sowieckiej agresji na Polskę, przekroczył granicę rumuńską.
Oceniając kampanię wrześniową pisał: "Kampanii nie mogliśmy wygrać bez silnej ofensywy sprzymierzonych zachodnich w przewidzianym umową terminie. Przy innym planie wojny, bardziej dostosowanym do naszych skromnych sił, może byśmy mogli w tym terminie (około 20 września) być w nieco lepszej sytuacji operacyjnej, niż to miało miejsce. Może by więc nie doszło jeszcze do wystąpienia Rosji przed ofensywą Zachodu".
"Porównując reakcje Naczelnego Wodza i jego odpowiedników we Francji w 1940 roku lub Rosji w 1941, wydaje mi się - dodawał Kopański - że należałoby stwierdzić u nas może mniej rezygnacji, a mocniejszą tendencję przeciwstawienia się woli przeciwnika, nawet w najbardziej beznadziejnych sytuacjach". (S. Kopański "Wspomnienia wojenne 1939-1946")
Po przedostaniu się do Francji w tworzonej Armii Polskiej powierzono mu funkcję szefa Broni Pancernych Naczelnego Dowództwa.
Od kwietnia 1940 r. był organizatorem i dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich najpierw w Syrii, a następnie w Palestynie. W 1940 r. uzyskał awans na stopień generała brygady.
Na czele brygady od sierpnia do grudnia 1941 r. brał udział w heroicznej obronie Tobruku, a później w walkach pościgowych o Gazalę i Bardię.
W swoich wspomnieniach pisał: "Główną cechą żołnierza Brygady Karpackiej było poczucie dumy narodowej, wyrosłe na tle głębokiego przywiązania do wolności. Wpłynął na to fakt, że żołnierz ten szedł do Brygady jako ochotnik. (...) żołnierz Brygady od rozpoczęcia kampanii wrześniowej przez dwa i pół roku żył ustawicznie w ruchu i niebezpieczeństwie. Wyrobił się on na zawodowego żołnierza pustynnego, nie zdradzającego nigdy kompleksu niższości wobec wroga ani wobec sprzymierzeńców. (...) Brygada Karpacka walczyła jako pierwsza wielka jednostka polska po klęsce wrześniowej w Polsce i pogromie Francji". (S. Kopański "Wspomnienia wojenne 1939-1946")
Na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej gen. Kopański przebywał do lipca 1943 r.
We wrześniu 1942 r. objął dowództwo 3 Dywizji Strzelców Karpackich, której podstawę stanowiła dowodzona przez niego wcześniej brygada.
Po śmierci gen. Władysława Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej gen. Kopański mianowany został szefem Sztabu Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Płk Leon Mitkiewicz, zastępca szefa sztabu Naczelnego Wodza w latach 1941-1943, oceniając gen. Kopańskiego pisał: "bezwzględnie bardzo uczciwy, porządny i szczery człowiek, doskonały fachowiec wojskowy (...), ale jednocześnie nie bardzo wyrobiony politycznie (...) i przesadnie ostrożny, posunięty do skrajności". (L. Mitkiewicz "W najwyższym sztabie zachodnich aliantów 1943-1945")
Z kolei prof. Paweł Wieczorkiewicz charakteryzując gen. Kopańskiego jako szefa sztabu NW, zwracał uwagę, że "Dostrzegano również zbytnią ustępliwość i czołobitność generała wobec Brytyjczyków, z którymi nie miał bliższych kontaktów ze względu na nieznajomość języka".
"Kopański - dodaje prof. Wieczorkiewicz - w swej pracy ograniczał się do ram ściśle wojskowych, starając się, dopóki było to możliwe, lojalnie współpracować zarówno z Naczelnym Wodzem, jak i premierem". (P. Wieczorkiewicz "Historia polityczna Polski 1935-1939")
W 1944 r. gen. Kopański uzyskał awans na stopień generała dywizji. Po zakończeniu wojny był Generalnym Inspektorem Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (1947-1949).
Za przynależność do wspomnianego korpusu został w 1946 r. pozbawiony przez władze komunistyczne w Polsce obywatelstwa polskiego.
Gen. Kopański zamieszkał pod Londynem. Do końca życia czynnie działał w środowisku kombatantów. W latach 1970-1972 był członkiem Rady Trzech.
Pozostawił po sobie dwa tomy wspomnień: "Moja służba w Wojsku Polskim 1917-1939" (Londyn 1965) i "Wspomnienia wojenne 1939-1946" (Londyn 1961).
Zmarł w Londynie 23 marca 1976 r. Pochowany został na cmentarzu Northwood.
Gen. Stanisław Kopański odznaczony był m.in. : Orderem Virtuti Militari kl. IV i V, Orderem Polonia Restituta kl. I i IV, dwukrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
Mariusz Jarosiński (PAP)
mjs/ ls/
