Przed 500 laty, 22 lutego 1512 r. w Sewilli, zmarł Amerigo Vespucci, włoski żeglarz, kupiec, kartograf, który opłynął wschodnie wybrzeże Ameryki Południowej, a poznane lądy nazwał Nowym Światem. Od jego imienia wywodzi się nazwa kontynentu amerykańskiego.
"Jestem też pewien, że jeśli jest na tym świecie jakiś ziemski raj, to z pewnością znajduje się niedaleko stąd" - pisał Amerigo Vespucci do Lorenzo di Pierfrancesco Medyceusza w 1503 r. Podróżnik wyrażał zdziwienie bogactwem ziem, które nazwano później Ameryką ("Listy o odkryciu Ameryki", oprac. Jan Kieniewicz, Gdańsk 1995).
Amerigo Vespucci urodził się 9 marca 1454 r. we Florencji. Był trzecim synem Anastasia, zamożnego notariusza i Lisabetty Mini. Rodzice powierzyli edukację syna jego wujowi - franciszkaninowi Giorgio Antoniemu. W młodości Vespucci przejawiał zainteresowanie matematyką, astronomią oraz geografią. Mimo odebrania wszechstronnego wykształcenia, nie rozpoczął studiów tak jak jego dwaj starsi bracia, Antonio i Girolamo. Z uwagi na swoją przedsiębiorczość zajął się kupiectwem.
Jako kupiec zdobył zaufanie Lorenzo di Pierfrancesco Medycuesza, przedstawiciela słynnego florenckiego rodu kupieckiego i bankierskiego. Dzięki jego protekcji Amerigo rozpoczął pracę jako agent bankowy. W 1492 r. został wysłany do Sewilli w Hiszpanii, gdzie mieściła się filia banku Medyceuszów. Do zadań Vespucciego reprezentującego rodzinę włoskich finansistów należało m.in. wynajmowanie oraz zaopatrywanie statków płynących do Indii. Vespucci uczestniczył w przygotowywaniu dwóch wypraw Krzysztofa Kolumba. W 1496 r. filia została zlikwidowana.
W 1497 r. Vespucci uzyskał od króla Ferdynanda Aragońskiego zgodę na wzięcie udziału w zamorskiej ekspedycji. Jako członek załogi hiszpańskiego statku - twierdził w swojej późniejszej korespondencji - dotarł do wybrzeży Hondurasu, następnie do Zatoki Meksykańskiej i wybrzeży Florydy.
Drugą podróż Vespucci odbył w latach 1499-1500. Pożeglował wówczas do Gujany, po czym dopłynął do wybrzeży Brazylii. Dotarł do rzek Amazonki, Orinoko, a następnie wyspy Trynidad. Przypisuje się mu także odkrycie Wenezueli.
W 1501 r. Vespucci zaakceptował propozycje króla Portugalii Manuela I i wyruszył w kolejną wyprawę - tym razem na statku pod banderą portugalską. Po dopłynięciu do Wysp Zielonego Przylądka, pożeglował aż do Zatoki Guanabara (nazwanej Rio de Janeiro) i ujścia La Platy. Dotarł także do Patagonii oraz Georgii Południowej.
Po powrocie do Lizbony Vespucci stwierdził, że terytoria do których dotarł stanowią czwarty - po Azji, Afryce i Europie - kontynent, a na jego określenie użył nazwy "Nowy świat".
Według relacji Vespucciego, czwarta podróż odbyła się w latach 1503-1504. Ze względu na brak źródeł potwierdzających słowa podróżnika, historycy zastanawiają się, czy w ogóle doszła ona do skutku. W 1505 r. król Ferdynand mianował Vespucciego swoim osobistym doradcą, a trzy lata później, specjalnie dla niego, utworzył stanowisko naczelnego nawigatora floty hiszpańskiej. Zajmując to prestiżowe stanowisko Vespucci szkolił młodych nawigatorów, kontrolował licencje armatorów i pilotów morskich, tworzył mapy odkrywanych terytoriów.
W czasie swych podróży Vespucci sporządzał zapiski, jednak do dnia dzisiejszego opublikowano jedynie dwa jego listy. Pierwszy z nich, zatytułowany "Nowy świat" (mundus novus) opublikowany w 1503 r. opisuje trzecią wyprawę Vespucciego z lat 1501-1502. Podróżnik przybliżył w nim codzienne czynności i zwyczaje ludności tubylczej, z którą się zetknął: "Żyją zgodnie z naturą, podobni raczej do epikurejczyków niż do stoików. Nie ma wśród nich kupców, nie znają wymiany. Te ludy prowadzą ze sobą wojny bez żadnego ładu. Starzy podbechtują młodych i skłaniają ich umysły do czego zechcą, i zagrzewają ich do wojny, w której ci zabijają się nawzajem: wziętych do niewoli zachowują, by ich potem zabić i zjeść" - pisał Vespucci ("Listy o odkryciu Ameryki").
Drugi list adresowany do gonfaloniera (najwyższego członka rządu Republiki Florenckiej, tzw. signorii - PAP) Piotra Soderiniego, powstał ok. 1504-1505 r.
W XVIII w. odkryto trzy inne, niepublikowane do tamtej pory listy podpisane przez Vespucciego. Podróżnik opisuje w nich wyprawy z lat 1499-1501, choć niektórzy historycy wątpią w ich wiarygodność.
Vespucci utrzymywał, że podczas swojej pierwszej wyprawy ujrzał wybrzeże Ameryki Południowej (nazwane "perłowym wybrzeżem"), co miało przesądzać o tym, że jako pierwszy - rok przed Kolumbem (który do końca wierzył, że w 1498 r. dopłynął do Indii) - dokonał odkrycia nowego kontynentu.
Na cześć Vespucciego niemiecki kartograf Martin Waldseemller nazwał odkryte przez niego ziemie mianem Ameryki - od imienia włoskiego podróżnika. Po raz pierwszy nazwa nowego kontynentu została użyta w dziele "Wstęp do kosmografii" (Cosmographiae introductio) z 1507 r. oraz mapie z tego samego roku autorstwa Waldseemllera.
Amerigo Vespucci zmarł w Sewilli 22 lutego 1512 r. przeżywszy 58 lat. Jedną z prawdopodobnych przyczyn jego śmierci była malaria.
Waldemar Kowalski (PAP)
wmk/ ls/
