15 grudnia 1948 roku w auli Politechniki Warszawskiej, udekorowanej napisem: Marks, Engels, Lenin, Stalin, rozpoczął się kongres zjednoczeniowy PPR i PPS, na którym powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Do 1989 r. była ona partią rządzącą, a rok później rozwiązana.
Powstanie nowej partii ogłosił Bolesław Bierut, sekretarz generalny Polskiej Partii Robotniczej, stwierdzając, że został zlikwidowany rozłam w polskim ruchu robotniczym. Po owacjach delegaci na kongres odśpiewali "Międzynarodówkę". O wydarzeniu doniosła nazajutrz, w swoim pierwszym numerze "Trybuna Ludu", organ Komitetu Centralnego PZPR.
Utworzona na kongresie PZPR była kontynuatorką PPR pod względem ideologicznym i zależności od Związku Sowieckiego. Czołowi działacze PPR zdominowali kierownictwo PZPR, a z PPS nowa partia przejęła tylko majątek i członków. Przed zjednoczeniem PPR liczyła około 1 mln członków, a PPS około 500 tys.
Deklaracja ideowa PZPR zapowiadała budowę fundamentów ustroju socjalistycznego, zaznaczając, że może to się dziać tylko w wyniku walki klasowej i w oparciu o doświadczenia partii Lenina i Stalina oraz zrozumienie historycznej roli ZSRR. "Elementy kapitalistyczne" w życiu gospodarczym - w tym "kapitaliści wiejscy" - miały być "ograniczane, wypierane i likwidowane". Deklaracja zapowiadała walkę z "elementami wstecznymi" w kulturze narodowej, "tendencjami reakcyjnymi ukrywającymi się pod płaszczykiem obrony wiary" oraz z "socjaldemokratyczną agenturą" w ruchu robotniczym. Ideologią PZPR był marksizm-leninizm.
Na kongresie, przyjęte zostały także "Wytyczne sześcioletniego planu rozwoju i przebudowy gospodarczej Polski", przewidujące intensywne uprzemysłowienie kraju.
Kongres wybrał władze partii: Komitet Centralny i Biuro Polityczne. W skład Biura Politycznego weszło ośmiu czołowych działaczy PPR i trzech polityków PPS. Wśród tych ostatnich był Józef Cyrankiewicz, lider PPS. Przewodniczącym KC PZPR został Bolesław Bierut.
Utworzenie PZPR było zwieńczeniem procesu zyskiwania przez polskich komunistów pełnej kontroli w życiu politycznym. Po złamaniu Polskiego Stronnictwa Ludowego jako legalnej siły opozycyjnej oraz praktycznym zlikwidowaniu zbrojnego podziemia antykomunistycznego, następnym krokiem była likwidacja PPS będącej masową (liczącą w szczytowym momencie ok. 800 tys członków) i potencjalnie konkurencyjną partią polityczną.
Kongres zjednoczeniowy poprzedziły czystki w kierownictwie PPS i PPR i wśród szeregowych członków.
Z kierownictwa PPS byli usuwani działacze, którzy jak Bolesław Drobner chcieli, by PPS była partią równorzędną wobec PPR i byli przeciwni zjednoczeniu. Wydawał się do nich należeć Józef Cyrankiewicz, który jeszcze w grudniu 1947 roku deklarował, że PPS była i jest potrzebna narodowi polskiemu, ale po kilku miesiącach stał się zwolennikiem zjednoczenia PPS i PPR.
W sierpniu 1948 roku został usunięty ze stanowiska - pod zarzutem "odchylenia prawicowo-nacjonalistycznego" - sekretarz generalny PPR Władysław Gomułka, który odnosił się chłodno do utworzonego Kominformu, mającego być kontynuatorem Kominternu, do forsowania kolektywizacji wsi oraz nie podzielał krytyki jugosłowiańskich komunistów przez Moskwę.
Utworzona w 1948 roku PZPR była do 1989 roku partią rządzącą. W 1990 roku została rozwiązana. (PAP)
tst/ ls/
