Wnuk chłopa pańszczyźnianego, skromny lekarz, artysta, który uważał, że "miarą talentu jest stopień niezadowolenia z samego siebie", klasyk światowej dramaturgii - Antoni Czechow za życia nierozpieszczany ani przez krytykę, ani przez publiczność. 29 stycznia przypada 150. rocznica jego śmierci.
Czechow był wnukiem chłopa pańszczyźnianego, synem drobnego sklepikarza. Urodził się w 1860 roku w Taganrogu, portowym mieście nad Morzem Azowskim. Po ukończeniu miejscowego gimnazjum, w roku 1879, wyjechał do Moskwy, gdzie studiował medycynę, a potem praktykował jako lekarz. Już w czasie studiów zaczął współpracować z moskiewskimi czasopismami. Karierę pisarską zaczął od humoresek. W latach 1883-1885 powstały m.in. opowiadania "Śmierć urzędnika", "Gruby i cienki", "Kameleon".
Pierwszy dramat Czechowa powstał w latach 1880-1881, był to "Płatonow", który został odrzucony przez teatry. Prapremiera tego dramatu odbyła się dopiero w 1956 roku w Moskwie.
Większa część utworów Czechowa powstała w czasie, gdy on sam zarabiał jako lekarz. Nowele, które w tym czasie pisał nie cieszyły się zainteresowaniem czytelników, a skomplikowane i trudne do adaptacji utwory sceniczne były konsekwentnie odrzucane przez teatry.
Na scenie Czechow zadebiutował ze swoją twórczością w 1887 roku "Iwanowem", ale sztuka nie miała dobrych recenzji. Wartość dramaturgii Czechowa odkrył dopiero Konstanty Stanisławski, słynny twórca awangardowego teatru MCHAT, który wystawił w 1898 roku "Mewę". Trzy kolejne dramaty pisane na zamówienie Stanisławskiego i wystawione kolejno na scenie MCHAT-u - "Wujaszek Wania", "Trzy siostry" i "Wiśniowy sad" - to najbardziej znane i cenione utwory Czechowa.
Czechowa nazywano twórcą realizmu spraw najprostszych. W dramatach równoprawnie traktował wydarzenia błahe i wielkie, nie moralizował, świadomie rezygnował z intrygującej fabuły. "W tych dramatach nic się nie dzieje" - oskarżali Czechowa krytycy. Entuzjaści tej twórczości odpowiadali, że zamiast intrygi pisarz odsłania dramat wewnętrzny bohaterów, ich emocje. Czechow ze Stanisławskim dobrze się rozumieli, obaj byli prekursorami naturalizmu w teatrze, którego istotą było zerwanie ze sztucznymi konwencjami. Wymagało to dramatów opowiadających o zwyczajnym życiu zwyczajnych ludzi oraz nowego bardziej naturalnego stylu gry aktorskiej. W 1901 roku Czechow ożenił się z Olgą Knipper, gwiazdą MCHAT-u, która grała większość pierwszoplanowych ról w jego dramatach.
W 1889 r. Czechow pojechał na Sachalin, gdzie mieściły się najsurowsze miejsca zesłania w czasach carskich. W ciągu trzech miesięcy odwiedził wszystkie miejscowości na wyspie i przeprowadził spis ludności. Opisując wyspę katorżników Czechow opisał tragiczny los zesłańców. Pisarz nie podważał sensu kary polegającej na przesiedleniu przestępcy często na całe życie i zmuszeniu do pracy ponad siły. System wychowania przez pracę jest dobry - pisał Czechow - tylko wykonanie złe.
W 1892 roku pisarz nabył majątek Mielichowo, niedaleko Moskwy, gdzie pracował jako lekarz, kurator szkoły wiejskiej, radny ziemiaństwa. Właśnie w Mielichowie powstał cykl opowiadań "wiejskich" m.in. "Chłopi" i "W parowie". Zaawansowana gruźlica zmusiła Czechowa w 1897 roku do zmiany trybu życia. Po kuracji w Nicei w 1898 roku, zamieszkał w Jałcie, na Krymie, w kupionym przez siebie domu. Zmarł w 1904 roku, w niemieckim kurorcie Badenweiler, gdzie przebywał na kuracji.
W 150 lat po śmierci popularność Czechowa nie maleje, po jego sztuki sięgają kolejne pokolenia reżyserów. Uchodzi za pisarza, który najbardziej wyraziście przedstawił dramat zwyczajności, życia z dnia na dzień, rezygnacji z ambicji i nadziei młodości. "Mówił Pan, że płakał na moich sztukach. I nie tylko Pan. A przecież nie po to je pisałem... Chciałem czegoś innego. Chciałem uczciwie powiedzieć ludziom: spójrzcie na siebie, popatrzcie, jak marnie, jak nudno żyjecie. Czegóż to płakać?" - pisał Czechow do przyjaciela.
Najważniejszym wydarzeniem obchodzonego w tym roku w Rosji jubileuszu Czechowa ma być IX Międzynarodowy Festiwal Czechowa w Moskwie, który odbędzie się latem. Swoje interpretacje Czechowa na moskiewskich scenach zaprezentują teatry dramatyczne oraz zespoły choreograficzne z 14 krajów świata.(PAP)
aszw/ abe/ mow/
