Michał Heller - naukowiec i duchowny, kosmolog i współtwórca modelu tzw. nieprzemiennego Wszechświata, pierwszy Polak uhonorowany Nagrodą Templetona, przyznawaną za przerzucanie mostów między nauką i religią w sobotę kończy 75 lat.
Ks. prof. Michał Heller pracuje na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Jest pierwszym Polakiem uhonorowanym Nagrodą Templetona, przyznawaną za przerzucanie mostów między religią a nauką. Całą tę nagrodę - 1,6 mln dolarów przeznaczył na utworzenie Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie. Centrum to wspólna inicjatywa Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Papieskiego w Krakowie. Celem centrum są badania interdyscyplinarne koncentrujące się wokół relacji między nauką, filozofią i religią.
Michał Heller urodził się 12 marca 1936 r. w Tarnowie. Jego matka Zofia, z domu Strugalewicz, pochodziła z polskiej rodziny mieszkającej na Ukrainie w okolicach Kijowa. Przybyła do Polski jako dziewczynka po wojnie 1920 r. Ojciec Michała Hellera, Kazimierz, ukończył studia na politechnikach w Wiedniu i we Lwowie. Pracę zawodową rozpoczął w Szwajcarii, ale po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócił do Polski i pracował jako inżynier w zakładach azotowych w Mościcach koło Tarnowa. Brał udział w pracach grupy ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego nad unowocześnieniem "Polski B", m.in. uczestnicząc w budowie fabryk w Nisku i Stalowej Woli. Po wkroczeniu armii niemieckiej, grupa inżynierów postanowiła unieruchomić nowo wybudowane fabryki chemiczne w południowej Polsce. Kazimierz Heller był przez Niemców ścigany, jako aktywny uczestnik sabotażu i musiał wraz z rodziną uciekać na wschód.
Rodzina Hellerów osiedliła się we Lwowie, ale już w 1940 r. zostali wysiedleni przez władze sowieckie na Syberię. Początkowo przebywali w obozie pracy w Jakucku. Później, po podpisaniu przez ZSRR sojuszu z aliantami, zostali zwolnieni i przenieśli się do miasta Ałdan. W 1944 r. rodzina ponownie została przesiedlona. Na rozkaz Stalina, który obawiał się zbliżającej się niemieckiej ofensywy, wysiedlono z regionu Wołga ludność niemiecką i zamieniono miejscami z Polakami, przebywającymi na Syberii. W ten sposób Hellerowie znaleźli się w kołchozie w miejscowości Urbach w obwodzie saratowskim. Tam Michał Heller skończył drugą i trzecią klasę w szkole podstawowej, zorganizowanej przez polskie stowarzyszenie patriotyczne.
W 1946 r. Hellerowie wrócili do Polski. Ojciec Michała odzyskał dawną pracę jako inżynier w Mościcach. Tam Michał skończył szkołę podstawową i poszedł do gimnazjum. W 1953 r. zdał maturę i wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Tarnowie. Ponieważ edukacja Michała Hellera została wcześniej przyspieszona z powodu uzdolnień i opieki rodziców, ukończył on seminarium w zbyt młodym wieku, aby (według prawa kanonicznego) przyjąć święcenia. Po zakończeniu edukacji musiał więc czekać rok w rodzinnym domu. Czas ten poświęcił na napisanie rozprawy "Współczesny stan egzegezy". Dzięki tej pracy, w tym samym roku, kiedy uzyskał święcenia kapłańskie, uzyskał też na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, stopień magistra teologii.
Po święceniach ks. Michał Heller trafił do miejscowości Ropczyce na zastępstwo, które z woli przełożonych szybko przemieniło się w roczny wikariat. W roku 1960 ks. Heller rozpoczął studia z filozofii przyrody na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W trakcie studiów starał się o paszport, aby podjąć dalszą naukę w Rzymie. Jednakże władze komunistyczne odmówiły mu paszportu. Dopiero na początku lat 70. ks. Heller mógł wyjechać za granicę. Studia w KUL ukończył w roku 1965, uzyskując stopień magistra filozofii na podstawie rozprawy dotyczącej interpretacyjnych zagadnień szczególnej teorii względności Einsteina.
Wkrótce potem został prefektem (przełożonym) i wykładowcą filozofii przyrody w Seminarium Duchownym w Tarnowie. Równocześnie przygotowywał rozprawę doktorską z kosmologii relatywistycznej. W roku 1966 uzyskał doktorat w macierzystej uczelni w Lublinie na podstawie rozprawy: "Koncepcja seryjnych modeli Wszechświata i jej filozoficzne implikacje". Rozprawa ta zawierała wiele elementów skonstruowanego około 20 lat później i powszechnie akceptowanego tzw. modelu inflacyjnego, opisującego rozszerzanie się Wszechświata.
Wkrótce potem ks. dr Heller rozpoczął pracę nad rozprawą habilitacyjną, uzupełniając swoje wykształcenie jako wolny słuchacz na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Habilitował się w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w roku 1969. Rozprawa habilitacyjna nosiła tytuł: "Zasada Macha w kosmologii relatywistycznej".
W roku 1972 ks. Heller objął stanowisko docenta na Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie, w latach późniejszych przekształconym w Papieską Akademię Teologiczną (PAT). W roku 1985 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego PAT w Krakowie, a w roku 1990 tytuł profesora zwyczajnego. Ponadto od 1991 r. ksiądz Heller pełni nieprzerwanie funkcję rektora Instytutu Teologicznego w Tarnowie, a od roku 2000 - kiedy Instytut Teologiczny stał się zamiejscowym Wydziałem Teologicznym PAT w Krakowie - funkcję dziekana Wydziału Teologicznego.
Wykorzystując swoje żywe kontakty z astronomami jeszcze przed wprowadzeniem stanu wojennego (1981), ks. Heller stworzył Krakowską Grupę Kosmologiczną, w której pracach udział bierze wielu młodych fizyków i astronomów. W ostatnich latach kontakty grupy stały się luźniejsze, natomiast ks. prof. Heller był coraz mocniej związany z warszawskimi matematykami, głównie Wiesławem Sasinem. W wielu wspólnie napisanych pracach wyjaśnili matematyczną naturę różnych typów osobliwości w kosmologii oraz zaproponowali model tzw. nieprzemiennego Wszechświata.
Pierwszy wyjazd naukowy do Belgii, możliwy dzięki stypendium otrzymanemu za pośrednictwem kardynała Karola Wojtyły, ks. prof. Heller odbył dopiero w połowie lat 70. Potem wyjazdy były już częste, m.in. na uniwersytet w Louvain-la-Neuve (Belgia), w Oxfordzie i Leicester (Anglia), w Bochum (Niemcy), w Waszyngtonie (USA).
Dwukrotnie (1977 i 1982) ks. prof. Heller kierował katedrą Lemaitre'a w Lovain-la-Neuve. Od roku 1981 jest członkiem stowarzyszonym Watykańskiego Obserwatorium Astronomicznego w Castel Gandolfo, a w 1991 został wybrany na członka zwyczajnego Papieskiej Akademii Nauk w Rzymie. Ponadto należy m.in. do: Polskiego Towarzystwa Fizycznego, Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, Petersburskiej Akademii Historii Nauki i Techniki, International Astronomical Union, European Physical Society, International Society for General Relativity and Gravitation, International Society for Science and Theology.
Ksiądz Michał Heller jest autorem ponad 800 prac naukowych. Jest laureatem wielu prestiżowych nagród i wyróżnień, m. in.: doktoratu honoris causa Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie (1996), Nagrody im. Księdza Idziego Radziszewskiego KUL (2000), Nagrody im. Hugo Steinhausa (2001). (PAP)
ula/ ls/
