Parlament Iranu przyjął w środę ustawę, zmierzającą do pozwania Stanów Zjednoczonych za ich udział w zamachu stanu z 1953 roku, w wyniku którego obalony został demokratycznie wybrany irański premier Mohammad Mosadek.
Ustawa przewiduje powołanie komisji, która przestudiuje tę kwestię i w ciągu sześciu miesięcy przedstawi raport, po czym rząd USA zostanie pozwany do trybunału międzynarodowego. Środowe posiedzenie parlamentu transmitowało na żywo państwowe radio irańskie.
Amerykańska CIA ujawniła w tym miesiącu dokumenty, po raz pierwszy ukazujące oficjalnie jej kluczową rolę w zamachu stanu z 1953 roku. Uzyskało je i opublikowało niezależne Archiwum Bezpieczeństwa Narodowego na podstawie ustawy o swobodnym dostępie do informacji.
Irańczycy wybrali Mosadeka w 1951 roku. Szybko przystąpił do renacjonalizacji wydobycia ropy naftowej, kontrolowanego przez Anglo-Persian Oil Company, która przekształciła się później w British Petroleum (BP). Poważnie zaniepokoiło to USA i Wielką Brytanię.
"Oceniano, że istniało realne niebezpieczeństwo dostania się Iranu za żelazną kurtynę; gdyby tak się stało, oznaczałoby to zwycięstwo Sowietów w zimnej wojnie i znaczne komplikacje dla Zachodu na Bliskim Wschodzie" - napisał w jednym z dokumentów Donald Wilber, który zaplanował zamach stanu w Iranie.
Dokumenty pokazują, jak CIA przygotowywała tamten zamach, zamieszczając wrogie Mosadekowi materiały w mediach irańskich i amerykańskich. "Tamten wojskowy zamach stanu (...) był przeprowadzony pod kierunkiem CIA jako akt polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych" - przytoczyła BBC wypowiedź jednego z ekspertów.
Zamach umocnił pozycję szacha Mohammada Rezy Pahlawiego. Szach uciekł z Iranu w rezultacie walki o władzę z Mosadekiem, a powrócił po zamachu stanu i stał się bliskim sojusznikiem USA. Agencje wywiadowcze Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii umacniały siły lojalne wobec szacha i organizowały protesty przeciwko Mosadekowi. Wilber odnotował, że irańska armia szybko przeszła wtedy na stronę szacha. (PAP)
az/ ro/
14462475,arch.
