W latach 80. ubiegłego wieku kościoły stały się miejscami swobodnego wyrażania myśli dla artystów - tym samym Kościół wywarł wielki wpływ na kształt i rozwój polskiej kultury niezależnej tego okresu - podkreślali w czwartek w Katowicach uczestnicy konferencji popularnonaukowej "Kościół a kultura niezależna w latach 80.".
Konferencję przygotował katowicki oddział IPN w ramach Roku Kultury Niezależnej - projektu edukacyjnego prowadzonego przez Instytut. Do dyskusji zostali zaproszeni przedstawiciele środowisk artystycznych oraz duchowieństwa, związani w latach 80. - szczególnie po wprowadzeniu stanu wojennego - z kulturą niezależną na Śląsku.
"Kultura zawsze była obecna w Kościele. W PRL katolicy nie mogli publicznie wyrażać swoich wartości, dlatego poezja, muzyka teatr pojawiły się w świątyniach" - tłumaczył ks. Stanisław Puchała, w latach 80. duszpasterz akademicki w Katowicach.
Dodał, że artyści chętnie korzystali z pomocy Kościoła, ponieważ wielu z nich było jego członkami; jednak nie wszyscy. "Do świątyń przychodzili również ci, którzy byli na uboczu życia religijnego. Dzięki temu mogli swobodnie działać, a owoce tamtej współpracy możemy zbierać do dzisiaj" - podkreślił ks. Puchała.
Zgodził się z nim prof. Roman Kalarus, znany plakacista z Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Po wprowadzeniu stanu wojennego zawiesił on swoją działalność artystyczną, aż do momentu, gdy odwiedził galerię sztuki "Gołębnik", działającą przy Wyższym Śląskim Seminarium Duchownym w Katowicach.
"Wielu artystów, również i ja, wchodziło do kościoła nie czyniąc znaku krzyża. Choć zajmowałem się barwnym, często pełnym seksu plakatem, to przygotowywałem też plakaty zapowiadające wystawy o tematyce religijnej" - zaznaczył prof. Kalarus.
Józef Skrzek, założyciel zespołu SBB i twórca m.in. inspirowanej sanktuarium w Piekarach Śląskich "Kantaty Maryjnej, podkreślił duży wpływ religii na swoją twórczość i życie.
"Pontyfikat Jana Pawła II sprawił, że zacząłem rozumieć jak istotne sprawy dzieją się wokół mnie. Wiedziałem, że nie mogę wyjechać do Londynu czy Los Angeles, bo muszę zostać na tej ziemi. W latach 80. na Śląsku działy się rzeczy wielkie i do dziś mam wielką radość, że mogłem w tym uczestniczyć" - tłumaczył Skrzek.
Na inny aspekt współpracy Kościoła z artystami wskazał prof. Julian Gembalski z Akademii Muzycznej w Katowicach. Jego zdaniem, dzięki współpracy muzyków z Kościołem możliwe było dotarcie wartościową muzyką do większej ilości osób niż na sali filharmonicznej. Jak mówił, odbywające w PRL Sacrosongi - festiwale muzyki chrześcijańskiej - przyczyniły się do powstania popularnej obecnie, oratoryjnej formy muzyki, której przedstawicielem jest m.in. Piotr Rubik.
Prof. Maciej Bieniasz z katowickiej ASP zwrócił uwagę na problemy z datowaniem początków kultury niezależnej, charakterystycznej dla lat. 80. Jego zdaniem, jej swoistym początkiem był rok 1978 r., gdy papieżem został Karol Wojtyła, który również stał się bodźcem do jej rozwoju.
Do ważnych inicjatyw hierarchii kościelnej, z których korzystali niezależni artyści, zaliczały się m.in. tygodnie kultury chrześcijańskiej. Imprezy z tego cyklu organizowano od połowy lat 70. w Warszawie. Z czasem zaczęły się one odbywać na terenie większości diecezji w całym kraju. Również w Warszawie - tuż po wprowadzeniu stanu wojennego - powstało pierwsze Duszpasterstwo Środowisk Twórczych.
Katowickiemu seminarium na temat kultury niezależnej towarzyszyło w czwartek otwarcie wystawy w kościele pw. Podwyższenia Krzyża Św. w Katowicach. Na ekspozycję składa się blisko 40 plansz przedstawiających m.in. kopie zdjęć, plakatów oraz pism związanych z twórcami kultury niezależnej, wspieranymi w okresie PRL przez Kościół. Wystawę będzie można oglądać do 2 lutego.
Rok Kultury Niezależnej to projekt edukacyjny Instytutu Pamięci Narodowej realizowany m.in. we współpracy z Narodowym Centrum Kultury pod patronatem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Celem projektu jest przypomnienie młodzieży roli ludzi kultury, których działalność przyczyniła się do odzyskania niepodległości w 1989 roku.
W ramach projektu od maja 2009 do czerwca 2010 w całej Polsce odbywają się m.in. wystawy, konferencje, koncerty oraz spektakle teatralne, które są organizowane przez poszczególne oddziały IPN. Zaplanowano również wydanie serii albumów. W serii ukażą się m.in. album o znaczkach - "Poczta podziemna", o prasie podziemnej - "Papierowa rewolucja", o wydawnictwach - "Wydawnictwa podziemne", o fotografii - "Fotografia w kadrze". (PAP)
toe/ mab/ ls/ mow/
