Wystawa "Pamiątka, zabawka, talizman" czynna będzie w Domu Esterki w Krakowie jeszcze przez tydzień. "Chciałabym, aby figurki znajdujące się tu skłoniły zwiedzających do głębokiej refleksji" - powiedziała PAP autorka ekspozycji prof. Erica Lehrer.
W Domu Esterki - oddziale Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli - jest ok. 250 figurek przedstawiających Żydów. Zbiory pochodzą z różnych muzeów etnograficznych w Polsce i od kolekcjonerów prywatnych. Najstarszy obiekt powstał w II poł. XIX w., a najmłodszy w tym roku.
"Odwiedzający Dom Esterki przeniosą się w inną rzeczywistość. Powita ich dźwięk brzęczenia pszczół, rozlegający się wewnątrz galerii. Chcę, aby te dźwięki sprawiły, że zwiedzający ekspozycję zapomną o świecie na zewnątrz budynku i skupią się na świecie figurek ukazanych na wystawie" - wyjaśniła autorka.
Powiedziała też, że Żydzi żyjący w Polsce i odwiedzający ten kraj często odbierają figurki w zupełnie innych sposób niż przeciętni Polacy. "Polacy nie zwracają uwagi na te figurki, nie zauważają ich wcale, lub nie robią one na nich negatywnego wrażenia. Żydzi, którzy przyjeżdżają do Polski i do innych krajów Europy, są na ogół zaskoczeni, kiedy widzą te figurki na straganach, w sklepach, lub restauracjach. Zastanawiają się, czy figurki są antysemickie. Patrząc na nie reagują emocjonalnie - czasem są oburzeni, czasem wzruszeni, często jednak ich uczucia są ambiwalentne" - wytłumaczyła prof. Lehrer.
Podkreśliła, że chce, aby eksponaty skłoniły zwiedzających do głębokiej refleksji, by stojąc twarzą w twarz z figurką Żyda i patrząc mu w oczy ujrzeli spojrzenia żywego człowieka, który również patrzy na nich; by osoby przychodzące na wystawę zadali sobie pytania: Czy pamiątka może być upamiętnieniem? Czy grupa etniczna może być zabawką? W jaki sposób przedmiot może ranić, a w jaki uzdrawiać?
Wystawa zajmuje kilka sal podziemnego poziomu budynku. Przy zejściu do galerii znajduje się duża fotografia drewnianego ula w kształcie Żyda. W różnych krajach Europy pszczelarze stawiali takie ule wierząc, że przyniosą im szczęście. "Zdjęcie pokazuje jak głęboko zakorzeniony w kulturze ludowej jest Żyd jako symbol dobrobytu, pomyślności" - powiedziała autorka.
Po zejściu po schodach odwiedzający wystawę zobaczy na białej ścianie napisany czarną farbą cytat amerykańskiego filozofa Neila Postmana: "Dobre muzeum zawsze kieruje uwagę na to, co trudne lub nawet bolesne do przyjęcia". "Te ważne słowa są wstępem do całej ekspozycji" - wytłumaczyła prof. Lehrer.
Na ścianach pozostałych pomieszczeń galerii znajdują się inne sentencje związane z Żydami, m.in. powiedzenia "Żyd w sieni, pieniądz w kieszeni", "Kto nie ma Żyda w domu, tego spotka ciężka bida". Wiszą też fotografie figurek wolnostojących i tych umieszczonych w szklanych gablotach.
Prezentowane figurki są różnej wielkości i różnych kolorów. Ukazują sylwetki męskie liczące pieniądze, trzymające w ręku monetę, ale też fragmenty zwojów Tory. Niektóre postacie grają na instrumentach muzycznych, inne tańczą. Są też figurki kobiet i dzieci.
Część rzeźb wykonali anonimowi autorzy, inne zrobili tacy artyści jak m.in. Zdzisław Dudek, Wiktor Ćwierzyk, Bogusław Śmiał, Adam Zegadło, Maciej Manowiecki.
Wystawę dopełniają filmy "Żydowskie dzielnice w Krakowie i Warszawie", "Warszawskie dzielnice żydowskie przed wojną", które są nieustannie odtwarzane w jednej z sal galerii. W Domu Esterki można również posłuchać nagrań wywiadów z rzeźbiarzami figurek, sprzedawcami i kupującymi. Nagrania są też dostępne na Youtube.
Prof. Erica Lehrer jest antropologiem, pracuje na Uniwersytecie Concordia w Kanadzie. Do Polski w celach naukowych przyjeżdża od 20 lat. Głównym tematem jej zawodowych zainteresowań są: kultura i pamięć zbiorowa, muzeologia eksperymentalna, rozwój kultury i tożsamości w następstwie ludobójstwa i konfliktów etnicznych. (PAP)
bko/ ula/
