Relację z pobytu na Wyspie Wielkanocnej pióra przyrodnika Jana Forstera, który towarzyszył Jamesowi Cookowi w wyprawie dookoła świata, odkryli krakowscy naukowcy badający romańskie rękopisy w księgozbiorze dawnej Pruskiej Biblioteki Państwowej.
Rękopis Forstera nie był dotąd znany. To nie jedyne odkrycie naukowców w księgozbiorze "Berlinki", który od zakończenia II wojny światowej przechowywany jest w Krakowie.
Dziesięciu naukowców z Instytutu Filologii Romańskiej UJ skupionych w grupie "Fibula" zbadało ponad 450 rękopisów francuskich, włoskich, hiszpańskich, katalońskich i portugalskich.
"Chcieliśmy ustalić historię tej kolekcji od początku jej powstania do czasu, kiedy była ona w Berlinie"˙ - powiedział PAP dr hab. Piotr Tylus, autor i kierownik projektu badawczego "Historia kolekcji rękopisów romańskich w księgozbiorze berlińskim w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie".
Pod koniec wojny Niemcy wywieźli zbiory Pruskiej Biblioteki Państwowej na Dolny Śląsk, by uchronić je przed zniszczeniem w czasie nalotów na Berlin. Po wojnie zbiory te zostały przejęte przez polskie władze i trafiły jako depozyt do Biblioteki Jagiellońskiej. Właścicielem "Berlinki" jest Skarb Państwa. Władze Niemiec wielokrotnie dopominały się o zwrot kolekcji, w której są cenne rękopisy, grafiki oraz manuskrypty muzyczne.
Rozpoczęte w 2008 r. badania nad rękopisami romańskimi w "Berlince" zakończą się w kwietniu przyszłego roku. Naukowcy odkryli m.in. najstarszy, choć niekompletny zachowany po włosku tekst "Historii Aleksandra" - popularnej w średniowieczu i tłumaczonej na wiele języków sagi o przygodach Aleksandra Wielkiego. "Rękopis ten pochodzi z przełomu XII i XIII w. Jest bardzo bogato zdobiony, bo na 16 kartach, zachowanych w +Berlince+, jest ponad 40 miniatur" - relacjonuje Tylus.
Bardzo cenny jest też rękopis nigdy nie wydanych "Zabaw matematycznych"˙autorstwa Piera Antonia Filicai, dedykowany Julianowi Medyceuszowi. Egzemplarz ma oryginalną, jedwabną oprawę z herbem Medyceuszy.
Badania były czasochłonne, bo inwentarz opisujący księgozbiór Biblioteki Pruskiej z˙1918 r. zawierał jedynie tytuły dzieł i nazwiska ich autorów, często zresztą podane błędnie, bo oprawy niektórych tomów skrywały nie jeden, a kilka rękopisów.
Naukowcy opisywali wygląd rękopisów - oprawę, liczbę kart i ilustracji w tomie. "Później śledziliśmy wędrówkę ksiąg z rąk do rąk, zanim dotarły do Berlina. I okazało się, że w Bibliotece Pruskiej znajdują się rękopisy pochodzące z przemytu, choć dokonujący zakupu zapewne o tym nie wiedzieli" - podkreśla dr Tylus.
Potwierdzeniem tego jest historia odnalezionego w "Berlince" rękopisu z tekstem Cronaca Carrarese "Kronika rodu Carrara". Długo był on uznawany za zaginiony, a tymczasem zniknął z klasztoru w Rzymie, potem odnalazł się u pewnego antykwariusza i został sprzedany do Berlina.
Zawartość księgozbioru świadczy o tym, że w pewnych okresach funkcjonowania Biblioteki Pruskiej interesowano się konkretnymi tematami; np. pod koniec XIX wieku zakupiono dużo rękopisów dotyczących Alzacji, co - jak przypuszczają naukowcy - miało związek z konfliktem francusko-pruskim.
W badanej kolekcji jest wiele średniowiecznych rękopisów literackich w jęz. włoskim i francuskim, co wiąże się z intensywnym rozwojem filologii romańskiej, która jako dyscyplina narodziła się w XIX w. właśnie w Niemczech.
Ciekawą grupę stanowią rękopisy medyczne i weterynaryjne. "W jednym z nich znalazły się formuły magiczne dotyczące leczenia koni, które ktoś usunął, zapewne nie pochwalając takich nienaukowych metod w terapii zwierząt" - mówi dr Tylus.
Badacze znaleźli też napisany przez jezuickiego misjonarza XVIII-wieczny hiszpański podręcznik do nauki języka guarani, który do dziś jest używany w Paragwaju oraz dwa bogato ilustrowane francuskie egzemplarze "Sztuki cięcia mięsa i owoców" z XVII w.
Wyniki pracy polskich naukowców są regularnie publikowane w piśmie "Fibula". Będą też zamieszczone w internecie jako ogólnodostępna baza na stronie www.info.filg.uj.edu.pl/fibula.
Badania zostały sfinansowane przez Islandię, Lichtenstein i Norwegię w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, skąd pozyskano 720 tys. euro. Projekt otrzymał też wsparcie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. (PAP)
wos/ ls/ gma/
