Przed Wojskowym Sądem Okręgowym w Warszawie rozpoczęła się we wtorek pierwsza rozprawa w procesie siedmiu żołnierzy oskarżonych o zabicie cywili w afgańskiej wiosce Nangar Khel. Stawili się wszyscy oskarżeni.
Oskarżycielem publicznym jest prokurator wojskowy płk. Jakub Mytych, a pięcioosobowemu składowi sędziowskiemu przewodniczy sędzia płk. Mirosław Jaroszewski.
Wobec grożącej podsądnym kary dożywocia, sprawę osądzi pięcioosobowy skład sędziowski: dwóch sędziów zawodowych i trzech ławników. Nie da się oszacować, jak długo może potrwać proces. Ma być jawny, choć trzeba się liczyć z wyłączeniami jawności na czas prezentacji dowodów objętych tajemnicą państwową.
Wskutek ostrzału wioski przez polskich żołnierzy 16 sierpnia 2007 r. na miejscu zginęło sześć osób - dwie kobiety i mężczyzna (pan młody przygotowujący się do uroczystości weselnej) oraz troje dzieci (w tym dwoje w wieku od trzech do pięciu lat); dwie kolejne osoby zmarły w szpitalu.
Prokuratura oskarżyła siedmiu żołnierzy z 18. Bielskiego Batalionu Desantowo-Szturmowego. Sześciu z nich: chorążego Andrzeja O., plutonowego Tomasza B., kapitana Olgierda C., podporucznika Łukasza B., starszego szeregowego Jacka J. i starszego szeregowego Roberta B. o zabójstwo ludności cywilnej, za co grozi kara dożywotniego więzienia. Siódmego - starszego szeregowego Damiana L. - oskarżono o ostrzelanie niebronionego obiektu, za co grozi kara od 5 do 15 lat pozbawienia wolności.
Według biegłych trzech szeregowców: Jacek J., Robert B. i Damian L. oraz ppor. Łukasz B. w chwili ostrzeliwania wioski mieli ograniczoną poczytalność. Opinia ta spowodowała modyfikację zarzutów wobec tych żołnierzy o zapis, że działali w stanie ograniczonej poczytalności. Nie powoduje automatycznego zmniejszenia grożącej im kary.
Wszyscy oskarżeni, którzy byli przez pewien czas aresztowani, przebywają na wolności.
Konwencja haska stwierdza, iż ludność cywilna na terenach objętych działaniami wojennymi jest chroniona jej przepisami "w takim zakresie, w jakim nie uczestniczy w walkach". Złamanie konwencji jest zbrodnią wojenną, ściganą zarówno przez prawo międzynarodowe, jak i polskie.
W śledztwie ustalono, że wyjazd na tragiczną w skutkach akcję nastąpił po upływie kilku godzin od ataku na patrol, w wyniku którego uszkodzono dwa pojazdy, w tym jeden polski. Z ustaleń prokuratury wynika, że wojsko kontrolowało rejon, gdzie udały się siły szybkiego reagowania, które miały zająć się zabezpieczeniem i ewakuacją uszkodzonego transportera. Sytuacja była na tyle spokojna, że oczekujący tam na wsparcie żołnierze zajęli się przygotowywaniem posiłku i jedzeniem.
Oskarżeni dziś żołnierze plutonu szturmowego ostrzelali wioskę Nangar Khel z wielkokalibrowego karabinu maszynowego, a następnie "obrzucili" ją granatami moździerzowymi, mimo iż - jak wskazuje prokuratura - mieszkańcy wioski ani nikt w okolicy nie stanowił zagrożenia.
W ocenie śledczych, żołnierze wiedzieli, że ogień trafi w zabudowania - centrum i skraj wioski, widzieli poruszających się tam ludzi i bawiące się dzieci. Zdaniem prokuratury, ich działanie miało cechy "wstrzeliwania się w wytypowany cel".
Przedstawiciele prokuratury wielokrotnie podkreślali, że na miejscu zdarzenia byli dwaj oficerowie, których postawa zasługuje na szacunek - jeden odmówił wykonania rozkazu ostrzelania wioski, drugi usiłował mu zapobiec.
Oskarżeni nie przyznają się do winy. Obrona twierdzi, że jedną z przyczyn tragedii były wady broni i pocisków; prokuratura zaprzecza. Zdaniem prokuratury, stan techniczny moździerza i amunicji wykorzystanych do ostrzału wioski - mimo ich częściowej niesprawności - nie miał wpływu na możliwość skutecznego kierowania ogniem w warunkach pełnej widoczności.
Prokuratura podkreślała, że na tryb postępowania w całej sprawie nie miały wpływu - wbrew medialnym doniesieniom - materiały SKW. Jak podawano, przekazano je już po tym, jak prokuratura poczyniła wiele ustaleń. Śledztwo wszczęto 17 sierpnia 2007 r., tuż po tragicznym zajściu, akta sprawy skierowano do Naczelnej Prokuratury Wojskowej na początku października, a informacje o materiałach wytworzonych przez służby pojawiły się, według śledczych, w listopadzie.
Do odrębnego postępowania wyłączono kilkanaście wątków związanych ze sprawą żołnierzy z Nangar Khel. Chodzi m.in. o znieważenie zwłok, poniżanie żołnierzy przez dowódcę, narażenie na utratę życia dwóch szeregowych, utrudnianie postępowania, użycie przemocy wobec świadków oraz pełnienie przez jednego z żołnierzy służby w Legii Cudzoziemskiej.
Większość wątków Naczelna Prokuratura Wojskowa zamierza zakończyć w lutym; dwa już zostały zamknięte. Prokuratura zdecydowała o umorzeniu sprawy majora Olgierda C., który miał znieważać swoich podwładnych bo ani jego przełożony, ani pokrzywdzeni nie złożyli wniosków o ściganie i ukaranie sprawcy. Drugi zakończony już wątek, dotyczący pełnienia służby w obcym wojsku przez Damiana L., został przekazany prokuraturze powszechnej; sprawę bada Prokuratura Rejonowa Poznań-Stare Miasto.
Sprawa ostrzelania Nangar Khel stała się impulsem do wprowadzenia regulacji umożliwiającej finansowanie przez budżet państwa pomocy prawnej dla żołnierzy, którzy w związku z czynami popełnionymi podczas bezpośredniego wykonywania zadań służbowych znaleźli się w sytuacji zagrożenia odpowiedzialnością karną.
Jej pokłosiem jest też wprowadzenie nowych wytycznych dotyczących zasad użycia broni na misjach. Najpoważniejszą zmianą, jaka zaszła jesienią ub. roku w porównaniu z wcześniej obowiązującymi przepisami dotyczącymi używania broni, jest wprowadzenie różnego systemu składania meldunków.
W tle sprawy Nangar Khel pozostaje odwołanie gen. Jerzego Wójcika ze stanowiska dowódcy 6. Brygady Desantowo-Szturmowej, w której skład wchodzi 18. batalion desantowo-szturmowy z Bielska Białej. Szef MON Bogdan Klich przeniósł go do rezerwy kadrowej za wypowiedzi w mediach. "Odwołanie ma związek z komentowaniem na łamach jednego z tytułów prasowych decyzji podejmowanych przez szefa resortu, co nie mieści się w standardach obowiązującej w naszym kraju cywilnej kontroli nad armią" - głosił komunikat MON. Gen. Wójcik w ostatnich dniach stycznia odszedł do cywila.
Skutki sprawy Nangar Khel odczuł też dowódca pierwszej zmiany PKW w Afganistanie gen. Marek Tomaszycki. Decyzję o wyznaczeniu go na stanowisko w SGWP, podjętą jeszcze przez Aleksandra Szczygłę, wstrzymał Klich, bo - jak podawał resort - "jego sytuacja prawna nie była wyjaśniona". Ostatecznie, po kilku tygodniach zwłoki, Tomaszycki został szefem Zarządu Szkolenia Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.
Głośna była też sprawa wypowiedzi byłego ministra obrony, dziś szefa BBN Aleksandra Szczygły. Jedna ze stacji telewizyjnych wyemitowała jego słowa, które wypowiedział na tzw. offie. Pytany o swą wiedzę o zajściu w afgańskiej wiosce powiedział, że "trwa postępowanie, które ma wyjaśnić wszystkie okoliczności sprawy". Odchodząc, wyraźnie poirytowany, powiedział do dziennikarki: "proszę nie mówić do mnie, że ja mam jakąś odpowiedzialność za to, że banda durniów strzela do cywili". Komisja Etyki Poselskiej ukarała go za te słowa zwróceniem uwagi. Szczygło kilkakrotnie za swoją wypowiedź przepraszał, zapewniając, że wbrew niektórym sugestiom nie przesądzała ona o czyjejkolwiek winie lub niewinności. (PAP)
ktl/ wkt/ gdy/ pz/
