Pozbawienie samorządu radcowskiego - odpowiedniego do sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu - wpływu na organizację i przebieg egzaminu zawodowego jest niezgodne z konstytucją - orzekł w środę Trybunał Konstytucyjny. Analogiczne orzeczenie Trybunał wydał w kwietniu w stosunku do samorządu adwokackiego.
Trybunał ocenił zaskarżone przez Krajową Radę Radców Prawnych niektóre przepisy przyjętej w ubiegłym roku ustawy otwierającej dostęp do zawodów prawniczych. Zawarte w niej zmiany dotyczące adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy miały ułatwić absolwentom wydziałów prawa wejście do korporacji. Wprowadziły m.in. pisemne testy na aplikacje, państwowe egzaminy zawodowe oraz możliwość pracy w zawodach prawniczych dla osób bez aplikacji, ale z praktyką w stosowaniu lub tworzeniu prawa.
"W przyjętym przez polskiego ustawodawcę modelu przygotowania i wykonywania reglamentowanych zawodów prawniczych pożądane pozostaje objęcie całego przebiegu aplikacji radcowskiej pieczą organów samorządu radcowskiego, której celem i skutkiem ma być należyte wykonywanie zawodu. Elementem tej pieczy jest odpowiednio znaczący, nie znaczy wyłączny, wpływ na przebieg aplikacji i wynik egzaminów finalnych" - wskazał w środę prezes TK sędzia Jerzy Stępień, który przewodniczył rozprawie.
Dodał, że Trybunał podtrzymuje swój wcześniejszy pogląd (zawarty w kwietniowym wyroku dot. adwokatury-PAP), że wyłączenie wpływu samorządu na ustalanie zasad składania egzaminu zawodowego "uniemożliwia temu samorządowi wywiązanie się w istotnym zakresie z powinności konstytucyjnych".
Jednocześnie Trybunał, podkreślił, iż orzeczenie nie oznacza, że zgodna z konstytucją jest tylko regulacja utrzymująca status quo z okresu poprzedzającego nowelizację przepisów albo rozwiązanie przewidujące wyłączność decydowania przez samorząd o zasadach składania egzaminu zawodowego.
"Fakt, iż konstytucja powierza samorządom zawodowym pieczę nad wykonywaniem zawodów zaufania publicznego - do których należą zawody i adwokata i radcy prawnego ma u swej genezy interes publiczny. Nabór i przygotowanie do zawodu, a także gwarancje prawidłowego jego wykonywania nie mogą być powierzone działaniom sił rynkowych" - wskazał Trybunał.
Podkreślił, że konstytucja nie przesądza o modelu regulacji, ale ustawodawca musi ją tak ukształtować, by zapewnić odbiorcom świadczeń prawniczych należyty poziom usług. "Musi to uczynić w taki sposób aby nie wydrążać z treści - sprowadzając do pozoru - instytucji pieczy samorządowej nad wykonywaniem zawodu" - powiedział sędzia Stępień.
Trybunał uznał, że niezgodne z konstytucją jest zwolnienie z wymogu odbycia aplikacji i zdania egzaminu radcowskiego tych, którzy wcześniej zdali egzamin sędziowski, prokuratorski, adwokacki lub notarialny, ale nie mają praktyki w zawodzie. Za niezgodne z konstytucją Trybunał uznał ponadto dopuszczenie do egzaminu radcowskiego bez aplikacji osób, które po ukończeniu studiów prawniczych przez co najmniej pięć lat były zatrudnione na podstawie umowy o pracę na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa.
Jako zgodne z konstytucją Trybunał uznał umożliwienie wykonywania zawodu radcy osobom bez aplikacji i egzaminu radcowskiego, które przez co najmniej trzy lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej.
Zdaniem Trybunału, konstytucyjne jest także dopuszczenie do egzaminu radcowskiego bez konieczności odbycia aplikacji doktorów nauk prawnych oraz osób, które pracowały przez okres co najmniej pięć lat na stanowisku referendarza sądowego lub asystenta sędziego.
Wejście w życie wydanego w środę orzeczenia odroczono - podobnie jak w orzeczenie dotyczące adwokatów - do 31 grudnia. Przedstawiciel Sejmu zapewniał w środę, że parlament zdąży do tego czasu zmienić zakwestionowane przepisy.
Sędzia Stępień poinformował, że prokurator generalny zwrócił się do TK o wyłączenie ze składu trzech sędziów - Marka Kotlinowskiego, Mariana Grzybowskiego i Bohdana Zdziennickiego, posiadających uprawnienia radcowskie. Sąd nie rozpoznał wniosku ws. Kotlinowskiego, który sam zwrócił się o wyłączenie ze względu na to, że uczestniczył w pracach legislacyjnych nad ustawą oraz sędziego Zdziennickiego, który przebywa na zwolnieniu lekarskim. Wniosku dotyczącego Grzybowskiego TK nie uwzględnił, uznając, że nie ma przesłanek do formułowania zarzutu o braku bezstronności.(PAP)
ktl/ pz/ fal/
