Unikatowe, często niepublikowane dotąd fotografie, dokumenty i wiele innych archiwaliów znalazło się w wydanym z inicjatywy Instytutu Pamięci Narodowej albumie "Uciekinierzy z PRL" autorstwa Moniki Bortlik-Dźwierzyńskiej i Marcina Niedurnego.
Promocja wydawnictwa odbyła się w czwartek w Katowicach. Album jest rezultatem kilkuletniej kwerendy w wielu archiwach i instytucjach w kraju i˙za granicą oraz poszukiwań wśród osób prywatnych. Autorzy dotarli do wielu nieznanych wcześniej materiałów, dokumentujących ucieczki Polaków z komunistycznej Polski.
"Na uwagę zasługują m.in. zdjęcia dokumentujące wizje lokalne z˙udziałem zatrzymanych uciekinierów, które wyraziście obrazują na jakie niebezpieczeństwa było narażone zdrowie i życie tych, którzy chcieli opuścić Polskę Ludową" - powiedziała Monika Kobylańska z katowickiego oddziału IPN.
Duża część materiału dotyczy mało znanych przypadków ucieczek z Polski, niemniej w albumie nie zabrakło też najgłośniejszych spraw - historii Stanisława Mikołajczyka, Józefa Światły czy braci Zielińskich.
Zanim powstał album, w całej Polsce można było oglądać wystawę, dokumentującą ucieczki z PRL, odsłaniającą fascynujące kulisy ucieczek z komunistycznej Polski i prób zahamowania tego zjawiska przez władze. Na desperackie ucieczki: lądem, morzem i powietrzem, które nierzadko kończyły się tragicznie, decydowało się wielu Polaków.
Tylko w latach 1952-1965 w następstwie porażenia prądem przy przekraczaniu drutu kolczastego na granicy czechosłowacko-austriackiej zginęło 29 Polaków. Władze próbowały wszelkimi sposobami zahamować nielegalną emigrację.
Do najbardziej znanych zbiegów należeli oficerowie wojska, artyści, sportowcy, a także nawróceni prominenci PRL. Wśród tych ostatnich był płk Józef Światło - funkcjonariusz stalinowskiej bezpieki, który w grudniu 1953 r. "zniknął" w czasie służbowego wyjazdu do Berlina. W następnych miesiącach przed mikrofonami Radia Wolna Europa demaskował kulisy komunistycznej policji politycznej.
Album ukazuje również próby ucieczek podejmowane przez nieznanych szerzej Polaków. Niektóre z nich były bardzo spektakularne, jak uprowadzenia samolotów wojskowych, porwanie samolotu LOT-u czy okrętu Marynarki Wojennej. Inne były bardziej zwyczajne, jak przejście przez zieloną granicę czy przejazd w skrytce samochodu, albo pod wagonem pociągu. W MSW powstała nawet specjalna broszura, ucząca, gdzie szukać i jak wyłapywać uciekinierów.
Największa fala ucieczek z PRL miała miejsce krótko po II wojnie światowej. Słynny stał się wyjazd działaczy PSL, przede wszystkim premiera Stanisława Mikołajczyka.
Swoistym mottem albumu jest art. 13. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, stanowiący, że "każdy człowiek ma prawo opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to swój własny". Odebranie obywatelom takiej możliwości było jednym z elementów systemu komunistycznego w Polsce. (PAP)
mab/ ls/ mow/
