Konstytucja 3 Maja dowiodła, że Polacy doskonale potrafią wykorzystać możliwości parlamentaryzmu - twierdzi brytyjski historyk Richard Butterwick w swojej książce "Polska Rewolucja a Kościół katolicki". W piątek odbyła się promocja tego monumentalnego dzieła.
"Sejm Wielki, a szczególnie Konstytucja 3 Maja i ostatni rok jego ustawodawczej działalności, to dowód, że wbrew twierdzeniom oficjalnych, nadwornych historyków późniejszych zaborców o nieuchronnej skłonności Polaków do życia w anarchii, system parlamentarny na polskim gruncie sprawdzał się" - mówił brytyjski historyk Richard Butterwick na piątkowej promocji swojej książki "Polska Rewolucja a Kościół katolicki" w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego.
"To jedna z najważniejszych wydanych dotąd pozycji podejmujących tematykę dziejów Sejmu Wielkiego, druga, tak szczegółowa monografia, po wydanej w końcu XIX wieku książce ks. Waleriana Kalinki +Sejm Czteroletni+. Trzeba dodać, że Kalinka zatrzymał się w swojej opowieści na uchwaleniu Konstytucji 3 Maja, a Butterwick opisuje także dalszy rozwój sytuacji. Brytyjski historyk śledzi krok po roku obrady Sejmu Wielkiego, przedstawia sylwetki i poglądy posłów, przytacza ich mowy, ale pisze też, co się działo w kuluarach sejmowych, opisuje atmosferę wydarzeń. Butterwick wyprowadza też czytelnika na ulice ówczesnej Warszawy, pokazuje, czym żyła w tamtych dniach stolica i cała Polska" - powiedziała w piątek o książce Butterwicka dr Dorota Dukwicz z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk.
Brytyjski historyk w monumentalnym, blisko tysiącstronicowym dziele patrząc na działalność Sejmu Czteroletniego pod kątem problematyki kościelnej, przedstawił właściwie wszystkie istotniejsze wydarzenia i dyskusje polityczne lat 1788-1792, ale też kwestie społeczne i ekonomiczne.
"Historia Polski jest fascynująca, a druga połowa XVIII stulecia, wiek Oświecenia, zawsze mnie pasjonowały. Pewne znaczenie w wyborze tematyki mojej pracy miał fakt, że mój dziadek po kądzieli był Polakiem, osiadł w Wielkiej Brytanii w 1940 roku. Polskie Oświecenie było szczególne na tle wydarzeń tego czasu w Europie, gdzie był to czas tzw. monarchii absolutnych. W Polsce mieliśmy w tym okresie do czynienia z republikańską formą rządów, która skierowana została na tory umiarkowanej monarchii parlamentarnej, podobnej do ówczesnej Wielkiej Brytanii" - mówił Butterwick.
Zdaniem brytyjskiego historyka Sejm Wielki to przede wszystkim podjęcie wielkiego działa naprawy państwa. "To prawda, że pierwsza połowa działalności Sejmu pełna była szumnych, niewiele wnoszących przemówień, ale w drugiej połowie jego obrad dokonano naprawdę bardzo wiele. Zająłem się sprawami kościelnymi w kontekście Sejmu Wielkiego ponieważ na ich tle można dostrzec kilka bardzo interesujących wątków. Trzeba pamiętać, że polska szlachta była tradycyjnie antyklerykalna, z ideologii oświeceniowej najłatwiej też przyjmowały się w Polsce idee antyklerykalne. Konieczna była rozbudowa armii, na którą nie było środków. Na pewnym etapie działalności Sejmu Wielkiego pojawił się pomysł, aby pieniądze zyskać przez podwójne opodatkowanie duchownych oraz o przeprowadzenie zaboru dóbr najpotężniejszego biskupstwa krakowskiego na rzecz wojska" - mówił Butterwick.
Zdaniem brytyjskiego historyka ówczesna sytuacja mogła doprowadzić do potępienia Sejmu przez papieża, co zapewne doprowadziłoby do dalszej konfiskaty majątków duchownych. Butterwick uważa, że realna była groźba schizmy, czyli zerwania między Rzeczpospolitą a Stolicą Apostolską, co osłabiłoby dzieło konstytucji na arenie międzynarodowej, zmniejszyłoby też poparcie dla reform w samym kraju.
"Moja książka jest więc po części opowieścią o tym, jak Sejm Wielki zbliżył się do krawędzi, do decyzji, której konsekwencje mogły się okazać nieobliczalne, a potem na skutek mądrej argumentacji jednak się z niej wycofał. Udało się wynegocjować kompromis. Wobec tego możliwy stał się udział Kościoła w wytworzeniu wokół Konstytucji 3 Maja aury cudu Opatrzności Bożej, co ugruntowało mit tego wydarzenia w świadomości Polaków" - dodał Butterwick.
Richard Butterwick (ur. 1968), studiował historię w Cambridge i uzyskał doktorat w Oxfordzie. Wykłada historię Polski w School of Slavonic and East European Studies na University College London. Jego badania sytuują się na styku historii polityki, religii, kultury i idei w XVIII wieku. Autor monografii "Poland's Last King and English Culture. Stanisław August Poniatowski, 1732-1798" (Oxford 1998, polskie wydanie: "Stanisław August a kultura angielska", Warszawa 2000), prac zbiorowych oraz artykułów o Oświeceniu i Anty-Oświeceniu, Kościele katolickim, parlamentaryzmie i monarchii w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Książka "Polska rewolucja a Kościół katolicki, 1788-1792" ukazała się nakładem wydawnictwa Arcana oraz Muzeum Historii Polski. (PAP)
aszw/ ls/
