Przed siedemnastu laty, 4 czerwca 1989 roku, odbyły się pierwsze w powojennej historii Polski częściowo wolne wybory do Sejmu oraz całkowicie wolne do przywróconego Senatu. Wybory zakończyły się zwycięstwem opozycji, startującej jako Komitet Obywatelski "Solidarność".
Wybory te były rezultatem kontraktu, jaki władze i pozasystemowa, solidarnościowa opozycja zawarły przy Okrągłym Stole. Od 6 lutego 1989 roku przez dwa miesiące toczyli przy nim rozmowy przedstawiciele władzy i opozycji, Kościoła, OPZZ, a także wskazane przez obie strony osobistości uznane za niezależne autorytety.
Porozumienie, podpisane 5 kwietnia 1989 r., kończące obrady Okrągłego Stołu, umożliwiło zalegalizowanie "Solidarności" oraz przeprowadzenie częściowo demokratycznych wyborów parlamentarnych (wolne miały być wybory do Senatu; natomiast mandaty w Sejmie zostały podzielone: 65 proc. dla strony rządowej, 35 proc. dla opozycji). Uczestnicy Okrągłego Stołu uzgodnili także przeprowadzenie reform gospodarczych.
4 czerwca 1989 r. strona solidarnościowa walczyła o 161 mandatów poselskich i 100 mandatów senatorskich. W wyniku głosowania obsadziła je prawie wszystkie, w przeciwieństwie do strony reżimowej, której udało się zdobyć tylko 5 miejsc w Sejmie.
18 czerwca przeprowadzono II turę wyborów. Ostateczne wyniki to: 161 mandatów poselskich i 99 mandatów senatorskich dla "Solidarności"; pozostałe miejsca dla kandydatów koalicji rządzącej. Łącznie w Zgromadzeniu Narodowym (Sejm i Senat) opozycja uzyskała 260 mandatów.
4 czerwca wybierano 460 posłów, w tym 425 spośród 1628 kandydatów w 108 okręgach wyborczych oraz 35 posłów z Krajowej Listy Wyborczej, zgłoszonej przez ówczesne naczelne organy władzy. Wybierano także 100 senatorów spośród 555 kandydatów.
Wyniki wyborów były wielkim triumfem ówczesnej opozycji, z "Solidarnością" na czele, i klęską koalicji rządzącej.
Ugrupowania koalicyjne dostały tyle mandatów, ile przysługiwało im z klucza, w ramach zagwarantowanych 65 proc. miejsc: PZPR (Polska Zjednoczona Partia Robotnicza) - 173, ZSL (Zjednoczone Stronnictwo Ludowe) - 76, SD (Stronnictwo Demokratyczne) - 27, PAX - 10, UChS (Unia Chrześcijańsko-Społeczna) - 8, PZKS (Polski Związek Katolicko-Społeczny) - 5. Na marszałka Sejmu wybrano Mikołaja Kozakiewicza z ZSL.
Pierwszym istotnym wydarzeniem w dziejach kontraktowego Sejmu X kadencji były wybory prezydenta PRL 19 lipca 1989 roku. Wyboru dotychczasowego przywódcy PRL gen. Wojciecha Jaruzelskiego Zgromadzenie Narodowe dokonało zaledwie jednym głosem przewagi, dzięki poparciu kilku parlamentarzystów OKP.
Gdy Sejm w sierpniu 1989 roku wybrał na premiera dotychczasowego szefa MSW Czesława Kiszczaka, Lech Wałęsa zaproponował ZSL i SD zawarcie koalicji z OKP i utworzenie wspólnego rządu. 17 sierpnia utworzono nową koalicję. 24 sierpnia Sejm wybrał pierwszego w dziejach PRL niekomunistycznego premiera - Tadeusza Mazowieckiego, a 12 września zaakceptował jego rząd.
17 grudnia 1989 roku do Sejmu trafił pakiet 11 ustaw, gruntownie zmieniających ustrój gospodarczy, przygotowany pod kierunkiem wicepremiera i ministra finansów Leszka Balcerowicza. Ustawy weszły w życie już 1 stycznia 1990 roku, dzięki temu, że nadzwyczajna komisja pracowała nad nimi niemal bez przerwy.
29 grudnia 1989 roku Sejm X kadencji podjął decyzję o zmianie nazwy państwa na Rzeczpospolitą Polską. Skreślił też z konstytucji zapis o przewodniej roli PZPR i sojuszu z ZSRR, zdania o socjalizmie i gospodarce planowej. Jednocześnie zapisano w konstytucji, że RP ma być "demokratycznym państwem prawa".
We wrześniu 1990 roku Sejm przyjął uchwałę o skróceniu kadencji prezydenta. Uznał, że wybory prezydenckie powinny się odbyć do końca roku i wprowadził do konstytucji zapis o powszechności tych wyborów. 9 grudnia 1990 roku prezydentem wybrany został Lech Wałęsa. W wyniku wyborów do dymisji podał się premier Tadeusz Mazowiecki, który startował jako kontrkandydat Wałęsy, ale nie wszedł nawet do drugiej tury.
22 grudnia Zgromadzenie Narodowe przyjęło przysięgę nowego prezydenta. 4 stycznia 1991 roku Sejm zaakceptował zgłoszonego przez Wałęsę kandydata na premiera - Jana Krzysztofa Bieleckiego, a 12 stycznia wybrał zaproponowany przez niego skład rządu.
W marcu 1991 roku Sejm X kadencji przyjął uchwałę, że jesienią rozwiąże się, by umożliwić przeprowadzenie pierwszych demokratycznych wyborów parlamentarnych.(PAP)
mja/ par/ woj/
