W listopadowych wyborach samorządowych po raz drugi czekają nas bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Polacy wybrać mają 1603 wójtów, 768 burmistrzów i 107 prezydentów - łącznie 2478 włodarzy miast i wsi.
Funkcję wójta w gminie, której władze mają siedzibę w mieście, pełni burmistrz, a w mieście liczącym powyżej 100 tys. mieszkańców - prezydent.
Prawo zgłaszania kandydatów na wójta mają: partie polityczne i ich koalicje, stowarzyszenia i organizacje społeczne oraz wyborcy.
Kandydatów na wójta (burmistrza, prezydenta) zgłosić mogły tylko te komitety wyborcze, które zarejestrowały listy kandydatów na radnych w co najmniej połowie okręgów w danej gminie. Termin zgłaszania kandydatów minął w środę o północy.
Kandydować na wójta może każdy, kto ma prawo głosować w wyborach samorządowych, ukończył 25 lat, nie był karany za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, nie zapadł wobec niego prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego.
Kandydat na wójta nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje.
Wójtem zostanie ten kandydat, który 12 listopada uzyska ponad połowę głosów. Gdy żaden z kandydatów nie otrzyma takiego poparcia, po dwóch tygodniach - 26 listopada - zorganizowana zostanie druga tura wyborów.
Wezmą w niej udział dwaj kandydaci z największym poparciem z pierwszego głosowania. Wójtem zostanie ten spośród nich, który zdobędzie więcej głosów.
Gdyby obaj kandydaci startujący w drugiej turze zdobyli tę samą liczbę głosów, wójtem zostanie ten, który w większej liczbie obwodów głosowania otrzymał więcej głosów niż drugi kandydat.
W przypadku gdyby każdy z kandydatów w drugiej turze otrzymał tę samą liczbę głosów i w równej liczbie obwodów większe poparcie, o tym który z nich zostanie wójtem, rozstrzygnie losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą.
Kandydować na wójta można tylko w jednej gminie. Kandydat na wójta może natomiast ubiegać się o mandat radnego gminy albo powiatu lub sejmiku wojewódzkiego. Jeśli ktoś zostanie wójtem i równocześnie zdobędzie mandat radnego, to mandat ten wygaśnie.
Po raz pierwszy bezpośrednie wybory wójtów (burmistrzów, prezydentów) odbyły się w 2002 r. Wcześniej wybierani byli oni przez rady.
W 2002 r wybierano - tak jak i w tym roku - 2478 wójtów (burmistrzów, prezydentów). Cztery lata temu w 1202 przypadkach trzeba było przeprowadzić drugą turę wyborów. Odbyła się ona m.in. w Warszawie. Rywalizowali w niej Lech Kaczyński (PiS) i Marek Balicki (SLD-UP).
Funkcji wójta nie można łączyć z funkcją wójta i jego zastępcy w innej gminie, zatrudnieniem w administracji rządowej, mandatem posła i senatora oraz członkostwem w organach jednostek samorządu terytorialnego.
Kadencja wójta rozpoczyna się w dniu rozpoczęcia kadencji rady gminy. Wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Do jego zadań należy: przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, określanie sposobu wykonywania uchwał, gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.
Wójtowie (burmistrzowie, prezydenci) mają obowiązek składania co roku wojewodzie oświadczenia majątkowego. Oświadczenie to dotyczy ich majątku odrębnego oraz majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową. Pierwsze oświadczenie majątkowe trzeba złożyć w ciągu 30 dni od złożenia ślubowania przed radą gminy.
Ponadto wójt (burmistrz, prezydent) musi złożyć oświadczenie o działalności gospodarczej prowadzonej przez członków rodziny: małżonka, rodziców, dzieci i rodzeństwo, jeżeli działalność ta wykonywana jest na terenie jego gminy. Kolejne obowiązkowe oświadczenie dotyczy umów cywilnoprawnych zawartych przez członków rodziny wójta (burmistrza, prezydenta) z organami danej gminy lub jej jednostkami organizacyjnymi.
Wygaśnięcie mandatu wójta następuje na skutek m.in.: odmowy złożenia ślubowania; niezłożenia w terminie obowiązkowych oświadczeń, w tym majątkowego; pisemnego zrzeczenia się mandatu; utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów; naruszenia ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z wykonywaniem funkcji lub prowadzenia działalności gospodarczej; orzeczenia trwałej niezdolności do pracy; śmierci; odwołania w drodze referendum.
Mandat wójta jest jednak silny. Odwołać można go tylko w referendum. Może ono zostać zorganizowane na wniosek obywateli - ale musi go poprzeć minimum 10 proc. uprawnionych do głosowania w danej gminie. Aby referendum było ważne wziąć w nim udział musi co najmniej 30 proc. osób uprawnionych do głosowania.
Jeśli rada gminy nie udzieli wójtowi absolutorium jest to równoznaczne z podjęciem inicjatywy przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania go. Rada może też podjąć uchwałę o referendum w sprawie odwołania wójta z innej przyczyny niż nieudzielenia mu absolutorium. Rada może odwołać wójta większością 3/5 głosów swego ustawowego składu.
Referendum w sprawie odwołania wójta może - z inicjatywy rady - najwcześniej odbyć się po 9 miesiącach od dnia wyboru wójta. Referendum nie organizuje się, jeśli do końca kadencji wójta zostało mniej niż 9 miesięcy. (PAP)
mok/ par/ woj/
