Powstanie przychodu w przypadku przedawnienia zobowiązania

Wielu przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą spotyka się z sytuacją, w której klient (osoba fizyczna)
nie reguluje należności za dostawę towaru bądź wykonaną usługę.

Powstaje pytanie, czy w chwili przedawnienia zobowiązania, dłużnik osiąga przychód w kwocie odpowiadającej wartości przedawnionego zobowiązania, a przedsiębiorca jest zobowiązany do wystawienia informacji o wysokości tego przychodu (PIT-8C).

W odniesieniu do dłużnika będącego osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, sprawa jest oczywista. Ustawa o PDOF wskazuje, że wartość przedawnionych zobowiązań stanowi przychód z działalności gospodarczej. Obowiązek wystawienia informacji PIT-8C przez przedsiębiorcę dotyczy tylko sytuacji osiągnięcia przez osobę fizyczną przychodu z innych źródeł.

W związku z tym, pomimo powstania w tym przypadku przychodu po stronie dłużnika, przedsiębiorca nie ma obowiązku wystawiania takiej informacji. Niemniej, istota problemu związania z przedawnieniem zobowiązania sprowadza się do tego, czy w przypadku osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, przychód również powstanie.

Źródłem przychodów na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych jest nie tylko stosunek pracy, pozarolnicza działalność gospodarcza czy działalność wykonywana osobiście, ale również inne źródła przychodów zdefiniowane w art. 20 ust. 1 ustawy o PDOF. W niezamkniętym katalogu przysporzeń z innych źródeł znajdują się między innymi nieodpłatne świadczenia nienależące do przychodów określonych w art. 12-14 i 17.

W orzecznictwie wskazuje się, że pojęcie nieodpłatnych świadczeń dla celów podatkowych ma znaczenie szersze niż prawie cywilnym. Pojęcie to obejmuje wszystkie zdarzenia gospodarcze i zdarzenia prawne skutkujące uzyskaniem korzyści kosztem innego podmiotu lub też wszystkie zdarzenia gospodarcze i zdarzenia prawne skutkujące nieodpłatnym (niezwiązanym z kosztami lub inną formą ekwiwalentu) przysporzeniem majątku tej osobie, mającym wymiar finansowy.

Konstrukcja przedawnienia została uregulowana w kodeksie cywilnym. Zgodnie z tą regulacją, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Termin przedawnienia dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosi 3 lata. Niemniej, ustawa nie dokonuje definicji roszczeń zwiazanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Orzecznictwo SN wskazuje, że roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia, związane z działalnością prowadzoną przez przedsiębiorcę podlegają trzyletniemu przedawnieniu (por. Wyrok SN z dnia 16 lipca 2003r., sygn. akt V CK 24/02).

KALKULATOR ODSETEK

Po upływie terminu przedawnienia (na potrzeby artykułu przyjmujemy, że dla roszczenia przedsiębiorcy o zapłatę za dostawę towaru lub wykonaną usługę ma zastosowanie trzyleni okres przedawnienia) zobowiązanie klienta do zapłaty nadal istnieje i nadal ciąży na nim obowiązek jego wykonania. Natomiast, w stosunku do przedsiębiorcy nie może on prawnie dochodzić wykonania zobowiązania od swojego dłużnika.

Pomimo tego, że dłużnik może przedawnione zobowiązania wykonać, to i tak osiąga przysporzenie odpowiadające równowartości niezapłaconego (przedawnionego) zobowiązania. Argumentem przemawiającym za takim stanowiskiem jest to, że ustawodawca nie przedstawił zamkniętego katalogu przychodów z innych źródeł. Ponadto, pojęcie nieodpłatnych świadczeń dla celów podatkowych ma szersze znaczenie niż w prawie cywilnym. Nierozpoznanie przychodu po stronie dłużnika z tytułu przedawnionego zobowiązania może powodować ryzyko podatkowe.

Takie stanowisko potwierdzone zostało przez organy podatkowe (por. interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 18 grudnia 2008r., sygn. ITPB1/415-506b/08/AK, interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 23 grudnia 2008r., sygn. IBPB2/415-1606/08/BD). W związku z powstaniem po stronie dłużnika przychodu z innych źródeł na skutek przedawnienia zobowiazania, przedsiębiorca powinien wystawić stosowną informację potwierdzającą wysokość tych przychodów.

Należy jednak zwrócić uwagę, że organy podatkowe zajmują także odmienne stanowisko w tej kwestii. Podkreślają, że w związku z tym, że dłużnik mimo przedawnienia zobowiązania może je wykonać w późniejszym czasie, korzyść dłużnika osiągnięta z tego tytułu nie ma jeszcze charakteru ostatecznego. _ W przypadku przedawnienia zobowiązania, jeżeli wierzyciel dopuścił do tego nie podejmując czynności, przed upływem terminu przedawnienia ,w celu zaspokojenia swojego roszczenia przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń , po stronie dłużnika nie powstaje przychód z nieodpłatnego świadczenia opodatkowany podatkiem dochodowym _ - postanowienie z dnia 4 września 2006r., wydane przez Urząd Skarbowy w Pruszkowie, sygn. akt 1421/BF/415-58/GJ/06 (por. również interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z dnia 26 stycznia 2010r., sygn. ITPB2/415-867c/09/MK).

Reasumując, przedawnienie zobowiązania z tytułu zapłaty za dostawę towarów bądź usługę powinno skutkować po stronie nabywcy-osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej powstaniem przychodu w kwocie odpowiadającej wartości przedawnionego zobowiązania. Przedsiębiorca będzie w takim przypadku zobowiązany do wystawienia informacji o wysokości przychodów, o której mowa w art. 42a (PIT-8C).