W wielu europejskich krajach fundacja rodzinna to podstawowe narzędzie do przeprowadzania skutecznej sukcesji, przede wszystkim biznesowej. Jej podstawowym zadaniem jest minimalizacja ryzyka braku naturalnego sukcesora najczęściej w średniej lub dużej firmie rodzinnej. Zdarza się, że dzieci nie są zainteresowane przejęciem firmy od rodziców, a nadzieję pokłada się we wnukach. Zanim jednak dorosną i nabiorą doświadczenia, pomocna może się okazać fundacja rodzinna.
– Z fundacji rodzinnych korzystają właściciele największych firm na świecie. Przez lata pomagały one w godzeniu często kolidujących ze sobą trzech światów: firmy, właściciela oraz rodziny, a także chroniły przedsiębiorstwa przed niepotrzebnym rozdrobnieniem własności, zapewniając akumulację kapitału w rękach wąskiego grona rodzinnego – zwraca uwagę Paweł Tomczykowski, partner zarządzający Kancelarią Ożóg Tomczykowski, ekspert ds. sukcesji rodzinnej w Konfederacji Lewiatan, współautor pierwszego projektu ustawy o fundacji rodzinnej.
Czym jest fundacja rodzinna?
To przede wszystkim podmiot posiadający osobowość prawną. Do jego zadań należy gromadzenie majątku, zarządzanie nim oraz oferowanie różnego rodzaju świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundacja może im np. wypłacać co miesiąc określoną kwotę, finansować edukację, koszty leczenia czy współfinansować inwestycje. Istotą funkcjonowania fundacji rodzinnej jest odseparowanie majątku – w tym pieniędzy, udziałów czy akcji – od jej założyciela, czyli fundatora.
Fundacja staje się właścicielem rodzinnych aktywów (akcji, nieruchomości czy dzieł sztuki), chroniąc je przed zawirowaniami gospodarczymi i prawnymi. Jak? W zamian za majątek nie wydaje akcji czy udziałów – jak w przypadku wniesienia aportu do spółki kapitałowej – które w przyszłości mogłyby podlegać zajęciu lub egzekucji. Majątek ten nie wchodzi też w skład masy spadkowej fundatora, a fundacja nie odpowiada za jego zobowiązania. Co więcej, odpowiednie zapisy w statucie fundacji rodzinnej mogą zapewnić realizację przemyślanej filantropii przez kolejne pokolenia.
Fundacja rodzinna – podstawowe informacje
Fundację rodzinną można utworzyć za życia fundatora lub czyniąc stosowane zapisy w testamencie. Co ważne, w obu przypadkach wymagana jest forma aktu notarialnego. Fundatorem może być wyłącznie osoba fizyczna. Istnieje możliwość ustanowienia fundacji przez kilku fundatorów.
Fundator wskazuje beneficjentów, a więc osoby uprawnione do otrzymywania świadczeń z fundacji oraz przysługujące im uprawnienia. Mogą to być np. małżonkowie, pełnoletnie dzieci, wnuki czy prawnuki. Beneficjentami mogą być wyłącznie osoby fizyczne oraz organizacje pożytku publicznego.
Fundacja rodzinna posiada zarząd, radę nadzorczą oraz zgromadzenie beneficjentów. Majątek fundacji stanowi zaś mienie w rozumieniu kodeksu cywilnego, a więc własność oraz inne prawa majątkowe, jak użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe, wierzytelności oraz prawa własności intelektualnej. Do fundacji można wnieść m.in. pieniądze, akcje, udziały, nieruchomości czy dzieła sztuki. Co ważne, wartość mienia nie może być niższa niż 100 tys. zł.
Na rzecz fundacji można też przekazywać darowizny. Może to zrobić fundator, najbliższa rodzina, ale też inne osoby, w tym osoby prawne. Co ważne, przekazanie darowizny nie czyni z przekazującego fundatora czy beneficjenta.
Ponadto, fundacja rodzinna solidarnie z fundatorem odpowiada za jego zobowiązania powstałe przed powołaniem fundacji, w tym alimentacyjne. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć. Istnieje też odpowiedzialność subsydiarna fundacji za zobowiązania alimentacyjne fundatora powstałe po jej ustanowieniu. Po bezskutecznej próbie dochodzenia roszczenia bezpośrednio od fundatora, osoba uprawniona do świadczenia alimentacyjnego może więc domagać się zaspokojenia roszczenia od fundacji. Roszczeń wobec fundacji można dochodzić nawet przed stwierdzeniem bezskuteczności egzekucji z prywatnego majątku fundatora.
Fundacja rodzinna a działalność gospodarcza
Zgodnie z postulatem polskich przedsiębiorców, fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą, co nie jest standardem w innych krajach. Działalność ta została jednak ograniczona do:
- Zbywania mienia – o ile nie zostało ono nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia (nie dotyczy to udziałów, akcji i innych praw o podobnym charakterze).
- Najmu, dzierżawy i udostępniania mienia.
- Przystępowania i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych i spółdzielniach.
- Nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze.
- Udzielania pożyczek beneficjentom oraz podmiotom powiązanym z fundacją.
- Obrotu walutami w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej.
- Produkcji produktów roślinnych i zwierzęcych przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy (z określonymi ograniczeniami).
- Gospodarki leśnej.
Rewolucja w przepisach o zachowku
Ustawa o fundacji rodzinnej wprowadziła również rewolucję w przepisach o zachowku. Regulacjach, które nie były zmieniane od kilkudziesięciu lat i były najbardziej konserwatywnymi w Europie.
Co się zmieniło? Przede wszystkim, majątek wnoszony do fundacji rodzinnej nie będzie wchodził do masy spadkowej, a po upływie 10 lat nie będzie też uwzględniany w zachowku. Spadkobiercy zgłaszający swoje roszczenie po tym czasie nie będą więc mogli skorzystać z instytucji zachowku.
Co więcej, wypłaty z fundacji lub przewidziane na rzecz beneficjenta, który byłby uprawniony do zachowku, będą zaliczane na poczet zachowku.
Fundamentalną zmianą, która będzie miała zastosowanie nie tylko w przypadku fundacji rodzinnych, będzie możliwość miarkowania zachowku. W praktyce oznacza to możliwość odroczenia płatności zachowku, rozłożenia go na raty (na 5 lat, z możliwością wydłużenia do 10 lat) i obniżenia jego wysokości. Wprowadzona została też możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku.
Fundacja rodzinna a podatki
Wniesienie mienia do fundacji rodzinnej przez fundatora nie będzie opodatkowane. Fundacja rodzinna skorzysta też ze zwolnienia podmiotowego z podatku dochodowego od osób prawnych w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Tym samym, nie zapłaci podatku od uzyskiwanych zysków kapitałowych (chodzi tu np. o dywidendy, przychody ze zbycia akcji i udziałów bądź ich umorzenia) oraz odsetek od pożyczek udzielonych spółkom powiązanym lub beneficjentom.
Opodatkowanie fundacji podatkiem dochodowym od osób prawnych nastąpi w czterech sytuacjach:
- W przypadku wypłaty świadczenia na rzecz beneficjentów lub fundatora – 15 proc. podatku dochodowego płatnego przez fundację rodzinną.
- W przypadku tzw. podatku od przychodów z budynków, jeśli wartość nieruchomości przekroczy kwotę 10 mln zł.
- W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej wykraczającej poza dozwolony zakres (tu wprowadzona została sankcyjna, 25-procentowa stawka podatku dochodowego).
- W przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej stawką 15 proc. zostanie opodatkowane wydanie beneficjentom mienia pomniejszonego o wartość podatkową mienia wniesionego przez fundatora lub fundatorów.
Najbliższa rodzina fundatora, tzw. grupa zero (małżonkowie, dzieci i dalsi zstępni, rodzice i dalsi wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha) oraz sami fundatorzy otrzymujący od fundacji świadczenia, będą zwolnieni z podatku dochodowego od osób fizycznych. Wypłacane świadczenia będą opodatkowane 15-procentowym podatkiem dochodowym płatnym przez fundację. Wyjątek stanowi jedynie wypłata świadczeń na rzecz beneficjentów, którzy nie należą do tzw. grupy zero. Tu dodatkowo osoby otrzymujące świadczenia (w tym z tytułu rozwiązania fundacji) zapłacą 15 proc. podatek dochodowy od osób fizycznych.
Uzyskanie statusu fundatora lub beneficjenta fundacji rodzinnej pozbawia możliwości korzystania z tzw. estońskiego CIT przez spółkę, w której są oni wspólnikami. Podobnie, objęcie przez fundację udziałów lub akcji w spółce korzystającej z estońskiego CIT będzie oznaczać dla spółki utratę prawa do opodatkowania estońskim CIT.
Nowe prawo eksperci oceniają pozytywnie. – Dobrze się stało, że polscy przedsiębiorcy w końcu będą mogli korzystać z takich rozwiązań. Nowa instytucja długofalowo przyczyni się do szybszego rozwoju polskich firm rodzinnych i zwiększenia ich konkurencyjności na rynkach światowych. Może w końcu doczekamy się polskich globalnych jednorożców? Tego sobie wszyscy życzmy – przyznaje Paweł Tomczykowski.
Materiał powstał przy współpracy z Kancelaria Ożóg Tomczykowski