Od początku bieżącego roku obowiązują nowe przepisy regulujące rejestrację podatników VAT. Wprowadziły one kilka istotnych zmian w tym obszarze.
Po pierwsze, po dokonaniu zgłoszenia rejestracyjnego organy podatkowe mogą sprawdzić, czy podatnik rzeczywiście istnieje. Weryfikacja taka trwa nawet do kilku miesięcy. W konsekwencji, przedsiębiorca rzeczywiście gotowy do prowadzenia działalności gospodarczej może pozostawać przez dłuższy okres niezarejestrowany jako podatnik VAT.
Po drugie, przedsiębiorcy mogą zostać wykreśleni z rejestru podatników VAT, nawet bez urzędowego poinformowania o tym fakcie. W ciągu pierwszego pół roku obowiązywania przepisów w ten sposób z rejestru zniknęło blisko sześćdziesiąt tysięcy podatników – z czego część do dzisiaj nie wie, że zostali wykreśleni z rejestru podatników VAT, prowadząc działalność gospodarczą jak dotąd.
Wykreślenie przedsiębiorców z rejestru podatników VAT może zaś mieć negatywne przełożenie na sytuację kontrahentów, nabywających od takich podatników towary i usługi w ramach transakcji B2B. Zgodnie z profiskalnym podejściem niektórych organów podatkowych, nabywca będący przedsiębiorcą ponosi wówczas dodatkowy koszt podatku VAT, uwzględnionego w cenie nabytych dóbr i usług, którego nie może odliczyć we własnej deklaracji jako podatek naliczony - faktury wystawione przez podatników, którzy nie widnieją w rejestrze podatników VAT, nie uprawniają bowiem do odliczenia podatku w nich wykazanego. Dla urzędów jest to sytuacja korzystna, gdyż oznacza, że więcej pieniędzy zostaje w budżecie państwa.
Spotykana jest także praktyka niektórych urzędów, które wysyłają do podatników SMSy ostrzegające, że kontrahent podatnika został wykreślony z rejestru, a podatek z faktur od kontrahenta już odliczony powinien zostać skorygowany - oczywiście na niekorzyść przedsiębiorcy.
Równocześnie, skala powyższego zjawiska wzrasta wraz z wykorzystaniem przez organy Jednolitego Pliku Kontrolnego, który w prosty sposób pozwala na zidentyfikowanie transakcji udokumentowanych fakturami wystawionymi przez podmioty, które nie są czynnymi podatnikami VAT. Obowiązek przekazywania urzędom Jednolitego Pliku Kontrolnego będzie od stycznia 2018 roku obowiązywać już wszystkich przedsiębiorców, także tych najmniejszych, a obecnie obejmuje ok. 110 tysięcy podatników VAT.
Odliczenie prawem podatnika
Z pomocą nabywającym towary i usługi od niezarejestrowanych kontrahentów przychodzi Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W wydanym w zeszłym tygodniu orzeczeniu (C-101/16) Trybunał wypowiedział się na korzyść podatników. W ocenie Trybunału, podatnik ma prawo do ujęcia w deklaracji faktur od kontrahenta nawet w przypadku, gdy ten drugi został uznany przez organ podatkowy za nieaktywny w jawnym rejestrze podatników VAT - w sytuacji, gdy sprzedaż rzeczywiście miała miejsce, przedsiębiorca wystawił fakturę, na której wyraźnie zostały wskazane wydatki i podatek od wartości dodanej, a w sprawie nie doszło do przestępstwa podatkowego i braku utraty wpływów podatkowych.
Orzeczenie to dotyczyło co prawda spółki rumuńskiej, jednak ma znaczenie również dla podatników polskich. Zgodnie bowiem ze stanowiskiem Trybunału, faktury wystawiane przez kontrahenta niewidniejącego w rejestrze podatników VAT uprawniają do odliczenia podatku w nich wykazanego. Stanowi to wyraźne odciążenie dla nabywców, którzy nie muszą każdorazowo weryfikować rejestru podatników VAT w celu rozpoznania podatku naliczonego - tak długo, jak transakcja nie zmierza do popełnienia przestępstwa podatkowego. Jest to interpretacja przepisów prawa przyczyniająca się do zwiększenia pewności obrotu gospodarczego.
Podatnicy powinni zachować ostrożność
Równocześnie, powyższe korzystne dla podatników stanowisko znajduje potwierdzenie w udzielonej przez Pawła Cybulskiego, podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów, odpowiedzi na interpelację poselską. Zgodnie z jej treścią, brak zarejestrowania dostawcy jako podatnika VAT w związku z realizacją procesu rejestracji, nie pozbawia nabywcy prawa do odliczenia podatku naliczonego. Odpowiedź Ministerstwa Finansów nie pozostawia jednak złudzeń. Nie wszystkie faktury od niezarejestrowanych sprzedawców mogą być podstawą do odliczenia podatku w nich wykazanego.
Podsekretarz stanu zaznacza, że w przypadku pojawiających się wątpliwości odnośnie kontrahenta, nabywca powinien zachować szczególną ostrożność i przedsięwziąć wszelkie działania, w celu upewnienia się, że dokonywana przez niego transakcja nie prowadzi do udziału w przestępstwie podatkowym.
W tym zakresie dobrze jest wskazać, że sądy administracyjne coraz częściej dostrzegają, że świadomość podatnika, co do udziału w oszustwie podatkowym, nie może być automatycznie domniemana. W tym zakresie organy podatkowe nie powinny stosować odpowiedzialności zbiorowej wobec podmiotów uczestniczących w łańcuchu dostaw jako podstawy do odmowy skorzystania przez podatnika z przysługujących mu uprawnień, ale oceniać każdą transakcję indywidualnie, z uwzględnieniem specyfiki działalności gospodarczej prowadzonej przed dany podmiot.
Pozytywne stanowiska Trybunału, sądów administracyjnych oraz Ministerstwa Finansów nie powinny jednak uśpić czujności przedsiębiorców. W tym zakresie warto wykorzystywać narzędzia pozwalające na późniejsze udowodnienie, że weryfikacja kontrahentów obywała się na bieżąco.
_ Autor jest starszym konsultantem w Zespole Postępowań Podatkowych i Sądowych w Dziale Doradztwa Podatkowego EY _