"Konieczna jest waloryzacja". 300 plus dla uczniów to za mało?

Choć już od kilku lat podręczniki dla uczniów podstawówek są bezpłatne, pierwszy dzwonek po wakacjach nadal oznacza wzmożone wydatki - nie tylko na artykuły szkolne czy ubrania, ale też na pierwsze składki klasowe, obiady lub dodatkowe zajęcia. Nie wszystkich na ten wysiłek finansowy stać.

Dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazują, że w 2023 r. ponad połowa dzieci żyła w rodzinach poniżej minimum socjalnego. Konsumpcja poniżej tego poziomu oznacza poziom życia niższy niż uznany za minimalnie wystarczający pod względem biologicznym i społecznym. W 2023 r. dla czteroosobowego gospodarstwa domowego z dwójką dzieci wynosiło ono 4620 zł (1155 zł na osobę). Według raportu Europejskiej Sieci Przeciwdziałania Ubóstwu (EAPN) w 2023 r. w rodzinach skrajnie ubogich (poniżej minimum egzystencji, czyli 616,25 zł na osobę) żyło 522 tys. dzieci. To o jedną trzecią więcej niż w 2022 r., kiedy było ich 396 tys. W 2024 r. liczba ta spadła - podkreśla prof. Szarfenberg w rozmowie z PAP. W ubiegłym roku w skrajnej biedzie żyło 364 tys. dzieci - ale nadal jest porównywalna z populacją np. Szczecina.

Rok 2023 był wyjątkowy z uwagi na bardzo wysoką inflację drugi rok z rzędu i brak waloryzacji świadczenia wychowawczego i zasiłków rodzinnych. Liczba dzieci skrajnie ubogich znacząco spadła w latach 2016-2019 i ustabilizowała się, aby jednorazowo silnie wzrosnąć w 2023 r. Nadal jednak są to duże liczby i wyzwanie dla państwa - powiedział PAP profesor.

Poziom biedy mierzy też unijny wskaźnik Specyficznej Deprywacji Materialnej Potrzeb Dzieci (Child Specific Material Deprivation). Jeśli rodzina deklaruje, że nie może zaspokoić co najmniej 3 z 17 potrzeb dzieci w wieku poniżej 16 lat i ich rodzin (np. wyjazdy na wakacje, nowe buty i ubrania dla dzieci, imprezy dziecięce), zaliczona zostanie do podlegających deprywacji pod tym względem. Polska jest piątym krajem w UE z najniższym wynikiem w tym zakresie w 2024 r., ale nasz wskaźnik wzrósł z 4,6 proc. do 6,3 proc. odpowiednio w roku 2021 i 2024. Jest to o 84 tys. więcej dzieci w takiej niekorzystnej sytuacji. Sytuacja szczególnie pogorszyła się w rodzinach o niskim wykształceniu dorosłych, rodzinach niepełnych i w przypadku starszych dzieci (10–15 lat).

Tymczasem Polska zobowiązała się do ograniczenia do 2030 r. liczby dzieci w ubóstwie lub wykluczeniu społecznym o 300 tys. względem 2019 r. Zdaniem eksperta, żeby przybliżyć się do zadeklarowanego celu, konieczne są działania aktywizujące zawodowo rodziców przy poprawie płac i warunków pracy dla osób z podstawowym i średnim wykształceniem, a także "drastyczne zwiększenie zasiłków" dla uboższych rodzin, np. poprzez 100 proc. podwyżki zasiłków rodzinnych i wprowadzenie rocznej waloryzacji. - Bez zasadniczych kroków w tych obszarach, nie da się osiągnąć celu - ocenił Szarfenberg.

Przed początkiem roku szkolnego wsparciem dla rodziców jest działający od lipca 2018 roku program "Dobry Start", który przewiduje wypłatę 300 zł na każde uczące się w szkole dziecko. Świadczenie przysługuje niezależnie od dochodu.

Jednak według raportu przygotowanego przez pracownię SW Research dla sieci Empik, tylko 13 proc. badanych zmieści się w budżecie do 300 zł, kupując wyprawkę szkolną. Prawie połowa rodziców (48 proc.) przeznaczy w tym roku na wyprawkę więcej niż 500 zł, a co piąty planuje wydać ponad 700 zł. 39 proc. rodziców planuje przeznaczyć na ten cel od 301 do 500 zł.

Dlatego też zdaniem prof. Szarfenberga potrzebna jest waloryzacja zasiłku "Dobry Start". - Jak się państwo umówiło ze społeczeństwem, że będzie dawało co najmniej 300 zł, to powinno zadbać, żeby cały czas realna wartość tych 300 zł była zachowana. Obecnie rodziny dostają realnie 200 zł, a wyprawka szkolna jest o co najmniej 150 proc. wyższa niż w 2018 r. Powinniśmy mieć prosty system rocznej waloryzacji tego świadczenia, a także wielu innych - ocenił.

Według danych GUS liczba uczniów korzystających z dofinansowanych i refundowanych posiłków w szkołach podstawowych wzrosła ze 154 tys. do 215 tys. Jak ocenił prof. Szarfenberg, wprowadzenie obowiązku zapewnienia ciepłego posiłku w szkołach podstawowych oraz podwyższenie kryteriów dochodowych w programie "Posiłek w szkole i w domu" stanowiły ważne kroki w zapewnieniu pomocy najuboższym dzieciom.

Dodał przy tym, że nadal niewielka część wszystkich posiłków (7 proc.) jest dofinansowana bądź refundowana, a w szkołach dominuje pełna odpłatność za posiłki. W dodatku, jak podkreślił, samo zapewnienie posiłków uboższym dzieciom – w jego ocenie – jest dalece niewystraczające. Wskazał, że tylko 39 proc. ubogich dzieci korzysta z posiłków dofinansowanych lub refundowanych.

W ubiegłym tygodniu fundacja GROWSpace ogłosiła rozpoczęcie zbiórki podpisów pod obywatelskim projektem ustawy mającej zapewnić nieodpłatny, pełnowartościowy, gorący posiłek każdemu uczniowi szkoły podstawowej.