5 kwietnia 1941 r. w Weisser Hirsch koło Drezna zmarł gen. Franciszek Kleeberg, bohaterski dowódca Grupy Operacyjnej "Polesie" walczącej z wojskami niemieckimi i sowieckimi w czasie kampanii polskiej w 1939 r. Po bitwie pod Kockiem jako ostatni polski generał złożył broń.
"Gdy musiał układać się o kapitulację, wyszły gdzieś głęboko spod jego serca do żołnierza słowa +Polska i honor żołnierski+. () On mógł użyć tych słów, miał do nich prawo każdy żołnierz jego. () Generał Franciszek Kleeberg był wodzem niezłomnym, wybitnym dowódcą i patriotą, pozostała po nim niezniszczalna legenda i pamięć!" - tak pisał o swoim dowódcy płk Adam Epler, stojący na czele dywizji "Kobryń", wchodzącej w skład SGO "Polesie". (Z. Mierzwiński "Generałowie II Rzeczypospolitej")
Franciszek Kleeberg urodził się 1 lutego 1888 r. w Tarnopolu. Po ukończeniu wojskowej szkoły realnej w Hranicach i złożeniu cywilnej matury w Wiedniu studiował w Akademii Wojskowo-Technicznej w Moedling na wydziale artylerii (1905-1908).
W 1908 r. został przydzielony do 2 pułku haubic polowych armii austriackiej w Wiedniu. Pięć lat później rozpoczął studia w Wyższej Szkole Wojennej w Wiedniu, których nie ukończył z powodu wybuchu I wojny światowej.
Po rozpoczęciu działań wojennych w 1914 r. początkowo przydzielony został do sztabu 5 Brygady Górskiej i walczył na froncie serbskim. W styczniu 1915 r. przeniesiono go do VIII Korpusu na front galicyjski. Od marca w składzie XXV Brygady Piechoty brał udział w walkach w Karpatach. W maju 1915 r. awansował na stopień kapitana i dzięki podjętym staraniom otrzymał przydział do Legionów Polskich.
Początkowo był oficerem sztabu II Brygady, a od czerwca 1915 r. do maja 1916 r. oficerem sztabu i zastępcą szefa sztabu Komendy Legionów. W czerwcu 1916 r. został szefem Sztabu III Brygady Legionów.
Od lutego do lipca 1917 r., podczas szkolenia Legionów Polskich przez Niemców, był zastępcą dowódcy 1 pułku artylerii w Górze Kalwarii. Od lipca 1917 r. służył w Inspektoracie Wyszkolenia Polskiej Siły Zbrojnej, później zaś pełnił funkcję komendanta Kursu Wyszkolenia Artylerii w Garwolinie.
W związku z prośbą o zmianę obywatelstwa austriackiego na polskie, w czerwcu 1918 r. został postawiony przed sądem i karnie przeniesiony na front włoski. Do Wojska Polskiego wstąpił w listopadzie 1918 r. Otrzymał przydział do Sztabu Generalnego. Następnie do marca 1919 r. był szefem Sztabu Dowództwa "Wschód", na czele którego stał gen. Tadeusz Rozwadowski.
W kwietniu 1919 r. objął funkcję szefa Sekcji Organizacyjnej, dwa miesiące później - zastępcy szefa Departamentu I Mobilizacyjno-Organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych, a po reorganizacji ministerstwa w marcu 1920 r. - zastępcy szefa Oddziału I Mobilizacyjno-Organizacyjnego Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych.
Gen. Kazimierz Sosnkowski, ówczesny przełożony płk. Kleeberga w Ministerstwie Spraw Wojskowych, oceniał go w następujący sposób: " () zdolny, pracowity i sumienny oficer. Posiada duże wykształcenie teoretyczne ()".
W lipcu 1920 r. płk Kleeberg został szefem Sztabu 1 Armii, a 15 sierpnia tego roku otrzymał nominację na szefa Sztabu Grupy Operacyjnej gen. Kazimierza Raszewskiego. Po zakończeniu działań wojennych w październiku 1920 r. objął stanowisko szefa Sztabu Okręgu Generalnego Poznań (później Okręgu Korpusu nr VII), które zajmował do października 1922 r. Następnie do maja 1924 r. pełnił obowiązki dowódcy 14 Dywizji Piechoty. W tym okresie ukończył kurs informacyjny dla wyższych dowódców.
Od czerwca 1924 do października 1925 r. przebywał we Francji, gdzie studiował w Ecole Superieure de Guerre, Centrum Wyszkolenia Piechoty w Wersalu oraz w Centrum Wyszkolenia Artylerii w Metzu. Po powrocie do Polski został dyrektorem nauk w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. W 1927 r. powrócił do służby liniowej, obejmując dowodzenie nad 29 Dywizją Piechoty stacjonującą w Grodnie.
W 1928 r. uzyskał awans na generała brygady. W 1936 r. mianowany został dowódcą Okręgu Korpusu nr III w Grodnie, a w roku 1938 objął funkcję dowódcy Okręgu Korpusu nr IX w Brześciu nad Bugiem. Stanowisko to zajmował do 8 września 1939 r.
Po wybuchu wojny rozkazem Naczelnego Wodza gen. Kleeberg został 9 września 1939 r. mianowany dowódcą Grupy Operacyjnej "Polesie" (od 27 IX SGO "Polesie) z zadaniem obrony Polesia od Brześcia do granicy polsko-sowieckiej.
Po agresji ZSRS na Polskę oraz przekroczeniu granicy rumuńskiej przez Naczelnego Wodza i rząd RP gen. Kleeberg wydał rozkaz marszu w kierunku oblężonej Warszawy. Pod Jabłonią (19 IX) i Milanowem (30 IX) dowodzone przez niego jednostki pobiły wysunięte kolumny oddziałów Armii Czerwonej.
5 października 1939 r., po pięciodniowych walkach z Wehrmachtem pod Kockiem, gen. Kleeberg podjął decyzję o kapitulacji. W pożegnalnym rozkazie do swoich żołnierzy pisał: "() Wykazaliście hart i odwagę w czasie zwątpień i dochowaliście wierności Ojczyźnie do końca. Dziś jesteśmy otoczeni, a amunicja i żywność na wyczerpaniu. Dalsza walka nie rokuje nadziei, a tylko rozleje krew żołnierską, która jeszcze przydać się może. Przywilejem dowódcy jest brać odpowiedzialność za siebie. Dziś biorę ją w tej najcięższej chwili - każąc zaprzestać dalszej bezcelowej walki, by nie przelewać krwi żołnierskiej nadaremnie. Dziękuję Wam za Wasze męstwo i Waszą karność, wiem, że staniecie, gdy będziecie potrzebni. Jeszcze Polska nie zginęła".
Po zakończonej bitwie gen. Kleeberg dostał się do niewoli niemieckiej. Przetrzymywany był w Oflagu IVB w twierdzy Koenigstein koło Drezna. Ciężko chorował na serce. Zmarł 5 kwietnia 1941 r. w szpitalu wojskowym w Weisser Hirsch. Pochowany został na cmentarzu w Neustadt w Dreźnie. W trzydziestą rocznicę bitwy pod Kockiem szczątki gen. Kleeberga przewiezione zostały do Polski i złożone na cmentarzu wojennym w Kocku.
Gen. Franciszek Kleeberg odznaczony był m.in.: Orderem Virtuti Militari kl. III i V, Orderem Polonia Restituta kl. IV oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych. (PAP)
mjs/ mlu/ ls/
