Jeden z głównych przedstawicieli muzycznego impresjonizmu, kompozytor i dyrygent Maurice Ravel zmarł 75 lat temu w Paryżu. Do jego najsłynniejszych utworów należą kompozycje orkiestrowe, przede wszystkim "Bolero".
Ravel urodził się w 1875 r. we francuskim miasteczku Ciboure. Jego matka była pochodzenia baskijskiego, ojciec był szwajcarskim wynalazcą. Część wynalazków przynosiła dochody - m.in. silnik o spalaniu wewnętrznym - i pozwoliła przyszłemu kompozytorowi wychowywać się w dostatku. W domu państwa Ravelów słuchało się również muzyki: "Od najmłodszych lat byłem bardzo wrażliwy na muzykę. Właściwie każdy jej rodzaj" - wspominał po latach kompozytor.
Pierwszą muzyką, jaką usłyszał były tradycyjne pieśni baskijskie, śpiewane mu przez matkę. Niedługo po narodzinach Maurice'a, rodzina przeniosła się do Paryża. Tam, w wieku sześciu lat, Ravel otrzymał pierwszą lekcję muzyki. W 1899 r., w wieku 14 lat, miał pierwszy publiczny występ solowy.
Mimo że chłopak zdradzał nieprzeciętny talent pianistyczny, jego największe zainteresowanie wzbudzała sztuka kompozycji. Z zacięciem studiował prace rosyjskich kompozytorów, m.in. Rimskiego-Korsakowa i Claude'a Debussy'ego. Duży wpływ na jego rozwój estetyczny wywarła także lektura pism francuskich symbolistów Charlesa Baudelaire'a i Stephane'a Mallarme'go.
Wkrótce trafił do paryskiego konserwatorium, gdzie uczył się m.in. pod okiem Emile'a Descobesa. Miał opinię zdolnego, lecz niedbałego studenta. Nosił się zgodnie z modą, będąc wzorem dandysa, co było wyrazem buntu przeciw mieszczańskiemu stylowi życia. Był również znakomicie oczytany - jego biblioteka liczyła ponad tysiąc tomów.
W 1898 r. rozpoczął studia nad kompozycją, wraz z Gabrielem Faure, jednak wobec braku obowiązkowych sukcesów komercyjnych został wydalony z konserwatorium pięć lat później (wielokrotnie próbował zdobyć prestiżową Prix de Rome, jednak na próżno). W 1900 r. dołączył do grupy artystów, nazywających się "Apaches" (chuligani). Członkowie grupy spotykali się regularnie, dyskutując i inspirując się nawzajem. Przez pewien czas należeli do niej kompozytorzy Manuel de la Falla i Igor Strawiński.
Pierwsze opublikowane prace Ravela spotkały się z surową oceną krytyki, zarzucającej młodemu kompozytorowi kalkowanie maniery "szkoły rosyjskiej" i ckliwość. Jego prace uznawane były za nazbyt śmiałe i nieakademickie. Kolejne porażki Ravela w konkursach kompozytorskich doprowadziły do konfliktu w paryskim środowisku muzycznym, podzielonym na "konserwatystów" i "awangardę". Zamieszanie okazało się korzystne dla odrzuconego kompozytora, który w tym okresie swojej pracy chętnie łączył wpływy muzyki rosyjskiej z francuską i hiszpańską.
W początkowej fazie twórczości Ravel pozostawał pod wpływem romantyków, jak Emmanuela Chabriera oraz modernisty Erica Satiego. W późniejszym okresie pracy, za sprawą fascynacji pracami Claude'a Debussy'ego, stał się jednym z głównych przedstawicieli "impresjonizmu". W 1909 r. nawiązał współpracę z rosyjskim impresario baletowym, Siergiejem Diagliewem. Wspólnie przygotowali balet "Daphnis et Chloe". W roli głównej wystąpił słynny tancerz Wacław Niżyński. Przez stałe konflikty między kompozytorem a tancerzem, spektakl niemal nie został odwołany. Balet, charakteryzujący się różnorodnością stylistyczną, przyjęto entuzjastycznie, Strawiński określił go nawet "jedną z najpiękniejszych rzeczy, jakie stworzyła francuska muzyka".
W 1914 r. wybuchła I wojna światowa a Ravel zamierzał przystąpić do armii. Wobec słabego zdrowia nie wysłano go jednak na front. Został kierowcą. Lata wojenne spędził w depresji, pogłębiającej się po śmierci jego matki. Nie przestawał komponować, utrzymując swoje prace w tradycji muzyki hiszpańskiej. Po śmierci Debussy'ego w 1918 r., stał się główną postacią francuskiej muzyki. Od 1927 r. aż do swojej śmierci poświęcał się nagrywaniu swoich utworów, nadzorując każdą sesję. Rok później został zaproszony na tournee po Stanach Zjednoczonych, gdzie jego koncerty przyjmowane były owacją na stojąco.
Największy sukces komercyjny przyniosło mu "Bolero", napisane w 1928 r. dla tancerki Idy Rubinstein. Utwór oparty jest na koncepcji rozwijania w formie prostych wariacji jednego, 18-taktowego tematu. Pierwsze wykonanie skończyło się fiaskiem - paryska publiczność wygwizdała kompozytora, zarzucając mu monotonię.
W 1932 r. Ravel uderzył się w głowę wysiadając z taksówki. Uraz zbagatelizowano, jednak wkrótce kompozytor zaczął podupadać na zdrowiu. W 1937 r. poddał się operacji, po której zapadł w śpiączkę. Zmarł 28 grudnia w Paryżu w wieku 62 lat.
Swoją twórczością wywarł ogromny wpływ nie tylko na muzykę klasyczną XX wieku, ale także na pianistów jazzowych - jak Bill Evans i Keith Jarrett - chętnie sięgających do tradycji "impresjonizmu". Całe życie emocjonalne poświęcił muzyce; Biograf Benjamin Ivry cytuje wypowiedź kompozytora w publikacji "Maurice Ravel: A Life": "Jedyny romans, jaki miałem kiedykolwiek w życiu, był z muzyką". (PAP)
pj/ abe/
