4 lutego 1921 r. Sejm ustanowił Order Odrodzenia Polski w celu nagrodzenia zasług położonych w służbie dla Państwa i społeczeństwa. Order Odrodzenia Polski, nazywany po łacinie Polonia Restituta, to drugi, co do ważności (po Orderze Orła Białego) order cywilny.
W myśl ustawy sprzed 90. lat odznaczani mogą być nim obywatele "nieskazitelnego charakteru i sumiennej pracy, którzy zasłużyli się szczególnie Ojczyźnie przez dokonanie czynów wybitnych" (Dz.U.RP Nr 24 z 1921 r.).
Order w kształcie krzyża maltańskiego z białym orłem w koronie i napisem "Polonia Restituta" na rewersie, służy uhonorowaniu za wybitną twórczość naukową, artystyczną i literacką. Ma być - zgodnie z zamysłem jego twórców - wyrazem uznania dla czynów męstwa i odwagi, sumiennej, wieloletniej służby na rzecz państwa w urzędach cywilnych i wojskowych, a także pracy o charakterze filantropijnym.
Order dzielił się początkowo na cztery klasy. W kwietniu 1922 r. Sejm wprowadził kolejną, piąta klasę. Najważniejszy order I - klasy, czyli Krzyż Wielki noszony jest na czerwonej wstędze z białymi paskami po bokach, zakładanej przez prawe ramię do lewego boku. Kolejne klasy to: Krzyż Komandorski z Gwiazdą, Krzyż Komandorski, Krzyż Oficerski i Krzyż Kawalerski.
Przed II wojną światową Krzyżem Wielkim zostali odznaczeni m.in.: prezydenci Ignacy Mościcki i Gabriel Narutowicz, marszałek Edward Rydz-Śmigły, ministrowie spraw zagranicznych: Roman Dmowski i Józef Beck, a także pisarz Stefan Żeromski - pisze Wanda Bigoszewska w książce "Polskie ordery i odznaczenia".
Podczas wojny i po niej, aż do 1990 r. order Polonia Restituta był nadawany przez rząd polski na uchodźstwie. Krzyżem Kawalerskim przez rząd londyński został uhonorowany m.in. Stefan Niesiołowski. W 1944 r. Polonia Restituta został także włączony do orderów i odznaczeń państwa "ludowego". Ogólny wygląd pozostał niezmienny w stosunku do przedwojennego, jednak orła pozbawiono korony, a na rewersie zmieniono daty. Zamiast roku 1918 pojawił się 1944. Do wersji z 1921 r. zaprojektowanej przez Mieczysława Kotarbińskiego powrócono dopiero w 1990 r.
Godności orderu strzeże - jak u jego początków - kapituła z Wielkim Mistrzem na czele. Pierwszym był Naczelnik Państwa Józef Piłsudski. W skład pierwszej kapituły wchodzili m.in. pisarz, noblista Władysław Reymont i artysta malarz Leon Wyczółkowski. Obecnie, zgodnie z ustawą o orderach i odznaczeniach prezydent RP, z tytułu wyboru na ten urząd, staje się Kawalerem Orderu Odrodzenia Polski klasy I i przewodniczy Kapitule, jako Wielki Mistrz Orderu. (PAP)
wka/ ls/
