Israel był moim mentorem; moim i moich kolegów z Yad Vashem i całego pokolenia historyków; był też polskim intelektualistą, szanowanym i podziwianym w Polsce - o zmarłym historyku Zagłady Israelu Gutmanie opowiada PAP dyrektor Yad Vashem Awner Szalew.
W Jerozolimie odbyły się w środę uroczystości pogrzebowe zmarłego w wieku 90 lat prof. Gutmana. "To bardzo smutny dzień. Israel był wspaniałą, wyjątkową osobą (...). Był też jednym z największych badaczy Holokaustu; i największym badaczem jeśli chodzi o przebieg Shoah na terytorium Polski" - powiedział Szalew.
Gutman urodził się w 1923 roku w Warszawie; był członkiem żydowskiego ruchu oporu, działaczem Żydowskiej Organizacji Bojowej. Po upadku powstania w warszawskim getcie, podczas którego został ranny, trafił do trzech obozów koncentracyjnych: na Majdanku, Auschwitz i Mauthausen-Gusen. Po wojnie wyemigrował do Izraela, gdzie studiował historię; zrobił doktorat na temat żydowskiego ruchu oporu w getcie w Warszawie.
"Niezwykła była jego pamięć i zdolność dzierżenia wspomnień o historiach, oczach i twarzach ludzi, o utracie matki, ojca i siostry. Ale niezwykłe było też to, że potrafił odseparować te wspomnienia, gdy przychodziło mu wejść w rolę krytycznego analityka, naukowca i badacza. To dało mu niesamowitą perspektywę" - powiedział PAP Szalew.
Był autorem monografii "Walka bez cienia nadziei - powstanie w getcie warszawskim", o której Szalew powiedział, że "stała się podstawowym źródłem, dla każdego badacza, który później zajmował się tym tematem". Był też redaktorem i autorem dużej części "Encyklopedii Holocaustu".
Pracował na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie, a w latach 1975-1993 w Instytucie Yad Vashem w Jerozolimie kierował międzynarodowym zespołem badającym historię Holokaustu. Był też szefem historyków tego ośrodka, a od roku 2000 doradcą Yad Vashem do spraw akademickich.
"Był nie tylko wybitnym autorem i badaczem, był też nauczycielem. Kochał ludzi, wiedział jak z nimi rozmawiać, jak uczyć, jak edukować. Nikt nie bał się zapukać do jego drzwi i zadawać pytania. Był współautorem pierwszego podręcznika dla uczniów liceów, gdy w latach 80. edukacja o Holokauście stała się obowiązkowa w szkołach średnich" - dodał Szalew.
"Mówiąc o Israelu, trzeba zaznaczyć, że to on pokazał, jak ważna jest żydowska perspektywa historyczna na Holokaust. Bez tego nie sposób zrozumieć Shoah. Na pewnym etapie, w latach 70., większość badań pochodziła ze strony sprawców, szczególnie od niemieckich badaczy. Israel był jednym z głównych badaczy, który otworzył przestrzenie na myślenie, że bez perspektywy żydowskiej nie możemy zrozumieć czy zbliżyć się do prawdy o Szoah. Jest to niemożliwe bez studiów i publikacji o tym, jak Żydzi próbowali przetrwać, zachować swoją ludzką godność, życiu codziennym w gettach, ich relacjach z nie-żydami w Polsce i innych miejscach" - podkreślał Szalew.
Gutmana wiele łączyło z Polską. Był doktorem honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego; doradzał polskiemu rządowi w kwestiach dotyczących historii Holokaustu. W latach 2000-2012 był wiceprzewodniczącym Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej.
"Israel był wychowany na polskiej literaturze. Znał ją świetnie, tak samo jak polską poezję i historię. Więc z tej strony - był polskim intelektualistą. Jednocześnie był Żydem i świetnie znał historię Żydów. Odczuwał ogromny sentyment do Polski, miał wielu polskich przyjaciół, wśród nich Władysława Bartoszewskiego. Israel cieszył się ogromnym szacunkiem polskich historyków za to m.in., że nigdy nie bał się mówić prawdy, nawet gdy przyszło mu się wypowiadać krytycznie" - dodał Szalew.
Z Jerozolimy Ala Qandil (PAP)
aqa/ mlu/ jbr/
