Kalendarium 10-16 grudnia

10 grudnia ---------- 1339 - W Starym Sączu zmarła Jadwiga Kaliska, żona Władysława Łokietka, królowa Polski w latach 1320-1333.

1520 - W Wittenberdze Marcin Luter publicznie spalił potępiającą go bullę "Exsurge Domine" ("Powstań Panie"), wydaną przez papieża Leona X.

1671 - Turcja wypowiedziała Rzeczpospolitej wojnę, żądając wycofania polskich wojsk z Podola i Ukrainy.

1850 - W Aleppo w Syrii zmarł Józef Bem, uczestnik wojny 1812-1813 i Powstania Listopadowego. W czasie Wiosny Ludów dowódca rewolucyjnego Wiednia. Podczas powstania węgierskiego (1848-1849) stał na czele wojsk w Siedmiogrodzie, a następnie był naczelnym wodzem armii węgierskiej. Po upadku powstania służył w armii tureckiej jako Murat Pasza.

1870 - W Bohdanowie urodził się Ferdynand Ruszczyc, malarz, grafik, rysownik.

1896 - W Sanremo we Włoszech zmarł Alfred Nobel, szwedzki naukowiec, wynalazca, fundator Nagrody Nobla.

1901 - W Sztokholmie po raz pierwszy wręczono Nagrody Nobla.

1903 - Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki odebrali Maria Skłodowska-Curie i jej mąż Pierre Curie.

1905 - Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury odebrał Henryk Sienkiewicz.

1912 - W Krakowie urodził się Jerzy Turowicz, dziennikarz, publicysta, wieloletni redaktor naczelny "Tygodnika Powszechnego". (100)

1924 - Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury odebrał Władysław Reymont.

1936 - W Warszawie zmarł Leon Wasilewski, działacz i teoretyk PPS, dyplomata, historyk i publicysta.

1936 - W Lidzie urodził się Roman Załuski, reżyser, scenarzysta.

1942 - Nota ministra spraw zagranicznych RP Edwarda Raczyńskiego do rządów Narodów Zjednoczonych dotycząca niemieckich zbrodni na ludności żydowskiej w okupowanej Polsce. (70)

1945 - W Zamościu urodził się Marek Grechuta, piosenkarz, poeta, kompozytor.

1946 - W Zabrzu urodził się Jan Sawka, grafik, malarz.

1948 - Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

1962 - Światowa premiera filmu "Lawrence z Arabii" opowiadającego o losach Thomasa Edwarda Lawrence'a, brytyjskiego archeologa, podróżnika, żołnierza i agenta wywiadu, uczestnika I wojny światowej na Bliskim Wschodzie. (50)

1965 - W Londynie zmarł Michał Grażyński, w latach 1926-1939 wojewoda śląski.

1966 - Pierwszy album studyjny "Czerwonych Gitar" - "To właśnie my".

1980 - Czesław Miłosz odebrał literacką Nagrodę Nobla.

1980 - Przy Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ "Solidarność" powstał Komitet Obrony Więzionych za Przekonania.

1983 - Danuta Wałęsa wraz z synem odebrała w Oslo przyznaną Lechowi Wałęsie Pokojową Nagrodę Nobla.

1986 - Lech Wałęsa powołał Komisję Interwencji i Praworządności NSZZ "Solidarność", którą kierował Zbigniew Romaszewski.

1989 - W Nowej Hucie zdemontowano pomnik Włodzimierza Lenina.

1996 - Wisława Szymborska odebrała Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury.

2003 - W Poznaniu zmarł Janusz Pajewski, historyk.

11 grudnia ---------- 1618 - Zawarto rozejm w Dywilinie kończący trwającą od 1609 r. wojnę między Rzeczpospolitą Obojga Narodów a Carstwem Rosyjskim.

1792 - Rewolucja Francuska: Konwent Narodowy postawił w stan oskarżenia zdetronizowanego Ludwika XVI. (220)

1811 - W Wiedniu zmarł Seweryn Rzewuski, hetman polny koronny, jeden z liderów tzw. stronnictwa hetmańskiego, przeciwnik reform Sejmu Czteroletniego, współtwórca i przywódca konfederacji targowickiej.

1817 - W Paryżu zmarła Maria Walewska, polska hrabina, kochanka Napoleona Bonaparte. (195)

1876 - W Wiszniewie na Litwie urodził się Mieczysław Karłowicz, kompozytor, dyrygent.

1918 - W Lublinie urodził się Zygmunt Kałużyński, publicysta, krytyk filmowy.

1918 - W Kisłowodzku w Kraju Stawropolskim urodził się Aleksander Sołżenicyn, rosyjski pisarz, więzień stalinowski, autor "Archipelagu Gułag", laureat literackiej Nagrody Nobla w 1970 r.

1921 - Na warszawskim Żoliborzu założona została pierwsza w Polsce spółdzielnia osiedlowa budownictwa wielorodzinnego - Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa (WSM).

1922 - Gabriel Narutowicz został zaprzysiężony na prezydenta RP. (70)

1941 - Rząd polski wypowiedział wojnę Japonii.

1941 - W Warszawie zmarł płk Bronisław Gembarzewski, historyk wojskowości, organizator i dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie (1916-1936) oraz Muzeum Wojska w Warszawie (1920-1939).

1942 - Niemcy spacyfikowali wieś Kitów na Zamojszczyźnie zabijając jej 174 mieszkańców. (70)

1945 - Pogrzeb sekretarza NKW PSL Bolesława Ściborka, zamordowanego 5 grudnia 1945 r. w Łodzi przez funkcjonariuszy UB. W uroczystościach wzięło udział około 25 tys. osób.

1946 - Powstał UNICEF (Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci).

1948 - W Zakopanem funkcjonariusze UB aresztowali Jerzego Brauna, ostatniego Delegata Rządu na Kraj.

1976 - Premiera serialu telewizyjnego "Daleko od szosy" w reżyserii Zbigniewa Chmielewskiego.

1981 - Początek posiedzenia Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność" w Gdańsku.

1981 - W warszawskim Teatrze Dramatycznym rozpoczął obrady Kongres Kultury Polskiej.

1994 - W Edynburgu zmarł gen. Stanisław Maczek, dowódca 1. Polskiej Dywizji Pancernej, wsławionej walkami pod Falaise podczas inwazji sił alianckich w Normandii w 1944 r. i wyzwoleniem m.in. holenderskiej Bredy.

12 grudnia ---------- 1366 - W Kielcach zmarł biskup krakowski Bodzanta.

1501 - W Katedrze Wawelskiej na króla Polski koronowany został Aleksander Jagiellończyk.

1575 - Prymas Jakub Uchański ogłosił królem Polski cesarza Maksymiliana II Habsburga. Wybór ten został oprotestowany przez szlachtę.

1577 - Zawarto porozumienie kończące wojnę Rzeczypospolitej z Gdańskiem. Stefan Batory odstąpił od oblężenia miasta, które uznało jego królewską władzę.(435)

1586 - W Grodnie zmarł król Stefan Batory.

1860 - W Szymborzu urodził się Jan Kasprowicz, poeta, dramaturg i krytyk teatralny.

1886 - W Pławowicach koło Miechowa urodził się Ludwik Hieronim Morstin, dramatopisarz, prozaik, poeta, tłumacz.

1886 - W Warszawie urodził się Adam Pragier, ekonomista, prawnik, działacz PPS, poseł na Sejm II RP, skazany w procesie brzeskim.

1890 - W Tarnopolu urodził się Kazimierz Ajdukiewicz, filozof, logik.

1915 - W Warszawie urodził się Jeremi Przybora, poeta, aktor, współtwórca "Kabaretu Starszych Panów".

1915 - W Hoboken w USA urodził się Frank Sinatra, piosenkarz i aktor.

1916 - Do Warszawy przybył entuzjastycznie witany Józef Piłsudski.

1941 - W Warszawie zmarł Antoni Sujkowski, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego (1926), rektor Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie (1929-1931), od 1932 r. prezes Polskiego Towarzystwa Geograficznego.

1945 - Podczas I Zjazdu Polskiej Partii Robotniczej (6-13 XII) Komitet Centralny powołał Władysława Gomułkę na stanowisko sekretarza generalnego.

1968 - Zapadły wyroki w procesie studentów oskarżonych o udział w marcowych protestach: Jan Lityński - 2,5 roku więzienia, Seweryn Blumsztajn - 2 lata.

1970 - Radio i telewizja nadały wieczorem komunikat o znaczących podwyżkach cen detalicznych artykułów spożywczych i przemysłowych. Informacje te stały się bezpośrednią przyczyną strajków i demonstracji na Wybrzeżu.

1974 - List 15 polskich intelektualistów i artystów do władz PRL zawierający żądanie udostępnienia Polakom zamieszkałym w ZSRS kontaktu z polską kulturą oraz własnego szkolnictwa.

1981 - Początek operacji wprowadzania stanu wojennego - jeszcze przed północą jednostki MSW składające się z grup specjalnych, oddziałów ZOMO, jednostek antyterrorystycznych, funkcjonariuszy SB, oddziałów Jednostek Nadwiślańskich przy wsparciu wojska rozpoczęły działania.

1981 - W Warszawie odbyło się pierwsze posiedzenie Prymasowskiej Rady Społecznej, której przewodniczył prof. Stanisław Stomma.

1981 - W Gdańsku drugi dzień trwało posiedzenie Komisji Krajowej NSZZ "Solidarności".

13 grudnia ---------- 1577 - Francis Drake wypłynął z angielskiego portu Plymouth w wyprawę dookoła świata.(435)

1797 - W Duesseldorfie urodził się Heinrich Heine, niemiecki poeta epoki romantyzmu.(215)

1860 - W Warszawie powstało Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych.

1867 - W Amelie-les-Bains we Francji zmarł Artur Grottger, malarz, rysownik, autor prac poświęconych m.in. powstaniu styczniowemu. (145)

1898 - We Lwowie urodził się Henryk Wereszycki, historyk.

1919 - Początek kadencji rządu Leopolda Skulskiego.

1936 - Oblot pierwszego prototypu dwusilnikowego bombowca polskiej konstrukcji PZL 37 Łoś.

1936 - W obecności wicepremiera i ministra skarbu Eugeniusza Kwiatkowskiego uroczyście otwarto zaporę wodną na Sole w Porąbce - największą inwestycję hydrologiczną II RP.

1942 - Pierwszy transport do KL Auschwitz Polaków wysiedlanych z Zamojszczyzny w ramach realizacji nazistowskiego "Generalplan Ost" (Generalnego Planu Wschodniego).(70)

1943 - W Warszawie żołnierze oddziału dyspozycyjnego "Agat" Komendy Głównej AK pod dowództwem Kazimierza Kardasia "Orkana" przeprowadzili udany zamach na Emila Brauna, kierownika niemieckiego Urzędu Kwaterunkowego, współorganizatora ulicznych łapanek w Warszawie i inicjatora tajnego planu masowego wysiedlania ludności z miasta.

1954 - Z więzienia zwolniony został Władysław Gomułka.

1957 - Sejm podjął decyzję o przywróceniu, zniesionej w 1952 r., Najwyższej Izby Kontroli. (55)

1966 - W Waszyngtonie zmarł Stanisław Mikołajczyk - działacz ruchu ludowego, premier rządu RP na uchodźstwie (1943-1944).

1967 - W Miastku w woj. pomorskim urodziła się Ewa Gawryluk, aktorka. (45)

1981 - O godz. 6 rano Polskie Radio nadało wystąpienie gen. Wojciecha Jaruzelskiego, w którym informował on Polaków o ukonstytuowaniu się Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) i wprowadzeniu na mocy dekretu Rady Państwa stanu wojennego na terenie całego kraju.

1991 - Premiera filmu "Rozmowy kontrolowane" w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego.

14 grudnia ---------- 1503 - W Saint-Remy w Prowansji urodził się Michel de Nostredame, znany jako Nostradamus, doradca królowej Francji Katarzyny Medycejskiej, lekarz, wizjoner, autor proroctw.

1542 - Wybór Marii I Stuart na królową Szkotów. (470)

1658 - Hetman Stefan Czarniecki na czele polskiej jazdy przeprawił się na duńską wyspę Als, odbijając ją z rąk Szwedów. Wydarzenie to upamiętnia tekst "Mazurka Dąbrowskiego".

1788 - W Warszawie urodził się Piotr Szembek, generał, dowódca wojsk polskich podczas Powstania Listopadowego.

1901 - W Kościanie urodził się Feliks Stamm, trener bokserski.

1911 - W Warszawie urodził się Jerzy Iwanow-Szajnowicz, pływak, reprezentant Polski w piłce wodnej. Od 1926 r. w Salonikach. W czasie II wojny agent brytyjskich służb, bohater greckiego ruchu oporu.

1914 - W Warszawie zmarł Edward Wende, wydawca, księgarz, pradziadek senatora III RP Edwarda Wendego.

1922 - Prezydent Gabriel Narutowicz przejął władzę z rąk Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. (90)

1923 - Dymisja drugiego rządu Wincentego Witosa.

1948 - W Warszawie podczas II Zjazdu PPR i XVIII Kongresu PPS zapadła decyzja o zjednoczeniu obu partii.

1950 - Prezydium rządu podjęło uchwałę o wybudowaniu w Warszawie do 1956 r. linii metra.

1965 - We Frankfurcie nad Menem rozpoczął się tzw. drugi proces oświęcimski.

1970 - Strajk robotników gdańskiej Stoczni im. Lenina żądających zniesienia podwyżek i zmian personalnych w kierownictwie partii. Manifestacje uliczne w Gdańsku - walki z milicją i wojskiem.

1970 - W Warszawie urodziła się Anna Maria Jopek, wokalistka, kompozytorka, pianistka, autorka tekstów.

1976 - W obecności najwyższych władz państwowych PRL oraz premiera ZSRR Aleksieja Kosygina odbyła się uroczystość oddania do eksploatacji Huty "Katowice".

15 grudnia ---------- 1575 - Elekcja Stefana Batorego i Anny Jagiellonki na króla i królową Polski.

1772 - We Lwowie urodził się Jan Krukowiecki, generał, uczestnik wojen napoleońskich i powstania listopadowego. (240)

1859 - W Białymstoku urodził się Ludwik Zamenhof, lekarz, twórca języka esperanto.

1900 - W Warszawie otwarto gmach Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych.

1907 - W Rio de Janeiro urodził się Oscar Niemeyer, architekt, przedstawiciel modernizmu. (105)

1923 - W Warszawie urodził się Leon Niemczyk, aktor.

1936 - Uruchomiono elektryczną linię kolejową na trasie Otwock-Pruszków.

1936 - W Warszawie urodził się Krzysztof Sadowski, pianista, organista, kompozytor jazzowy.

1939 - Niemcy utworzyli Bank Emisyjny w Polsce, instytucję emitującą od 1940 r. pieniądze na terenie Generalnego Gubernatorstwa.

1948 - W Warszawie rozpoczął się Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS, podczas którego utworzono Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR). Wybrany na Kongresie Komitet Centralny powołał Biuro Polityczne, z przewodniczącym Bolesławem Bierutem na czele.

1956 - Polskie Radio nadało pierwszy odcinek słuchowiska "Matysiakowie".

1961 - Sąd w Jerozolimie skazał na karę śmierci Adolfa Eichmanna, szefa wydziału żydowskiego w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy, "mordercy zza biurka", odpowiedzialnego za śmierć milionów Żydów.

1963 - W Ostrowcu Świętokrzyskim urodził się Mirosław Baka, aktor.

1970 - Kolejny dzień robotniczych protestów na Wybrzeżu - początek strajków w Gdyni, Elblągu, Słupsku i Szczecinie. Na ulicach Gdańska trwały starcia demonstrantów z milicją i wojskiem. Padli zabici i ranni.

1971 - W Lubinie urodziła się Edyta Olszówka, aktorka.

1981 - Pacyfikacja kopalni "Manifest Lipcowy" w Jastrzębiu i Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego w Świdniku.

1990 - Po przegranej pierwszej turze wyborów prezydenckich premier Tadeusz Mazowiecki podał się do dymisji.

1995 - W Warszawie zmarł Andrzej Zahorski, historyk.

16 grudnia ---------- 1637 - Pod Kumejkami wojska polskie dowodzone przez hetmana Mikołaja Potockiego zwyciężyły armię kozacką Pawła Pawluka, przywódcy powstania kozackiego na prawobrzeżnej Ukrainie. (375)

1672 - W opactwie Nevers we Francji zmarł były król polski Jan II Kazimierz Waza. (340)

1861 - W Urłowie koło Zborowa zmarł Karol Lipiński, skrzypek, kompozytor.

1912 - We Lwowie urodził się Tadeusz Zagajewski, inżynier elektryk, pionier polskiej radiotechniki i telekomunikacji. (100)

1916 - W Moskwie urodził się Edward Dziewoński, aktor, reżyser, założyciel literacko-satyrycznego kabaretu "Dudek".

1922 - Podczas zwiedzania wystawy w warszawskiej Zachęcie zastrzelony został prezydent RP Gabriel Narutowicz. Zamachowcem okazał się Eligiusz Niewiadomski, malarz sympatyzujący z endecją. (90)

1922 - Powołano rząd gen. Władysława Sikorskiego. (90)

1930 - W Warszawie urodził się Jerzy Markuszewski, reżyser teatralny, twórca STS-u (Studenckiego Teatru Satyryków), scenarzysta, aktor.

1936 - W Gdańsku urodził się Eugeniusz Kujawski, aktor.

1938 - W Miedniewicach w woj. mazowieckim urodził się Zbigniew Religa, kardiochirurg, minister zdrowia w latach 2005-2007.

1945 - Rozpoczęcie zajęć na Uniwersytecie Warszawskim.

1947 - W Bytomiu urodziła się Anna Nehrebecka, aktorka. (65)

1948 - Ukazał się pierwszy numer "Trybuny Ludu" - organu KC PZPR.

1956 - W krakowskiej "Piwnicy pod Baranami" odbyła się premiera pierwszego piwnicznego kabaretu, zatytułowanego "Polska Stajnia Narodowa".

1962 - W Zakopanem zmarł Tadeusz Bocheński, poeta, pedagog, krytyk muzyczny. (50)

1970 - Kolejny dzień demonstracji w Gdańsku. Na polecenie Zenona Kliszki zablokowano Stocznię im. Lenina, a do próbujących z niej wyjść na ulicę robotników, wojsko otworzyło ogień. Fala strajków rozlała się na całe Wybrzeże, przybierając charakter powstania robotniczego.

1972 - Oddano do użytku halę widowiskowo-sportową "Olivia" w Gdańsku. (40)

1980 - W Gdańsku odsłonięto Pomnik Poległych Stoczniowców, którzy zostali zabici w czasie tłumienia przez władze komunistyczne robotniczych protestów w grudniu 1970 r.

1980 - W Warszawie zmarł gen. Stanisław Tatar, w latach 1940-1943 szef Oddziału III Operacyjnego KG ZWZ/AK, od 1943 r. zastępca Komendanta Głównego. W 1951 r. skazany w "procesie generałów" na dożywotnie więzienie. W 1956 r. zwolniony i zrehabilitowany.

1981 - W czasie pacyfikacji strajku w Kopalni Węgla Kamiennego "Wujek" w Katowicach milicja użyła broni palnej. Zginęło 9 górników, wielu zostało rannych.

1991 - W Brukseli podpisany został Układ Europejski ustanawiający stowarzyszenie pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi.(PAP)

wmk/ mjs/ abe/