*"Klan czerwonego sorga", powieść, dzięki której laureat literackiego Nobla z 2012 roku, chiński pisarz Mo Yan zyskał szersze uznanie, właśnie ukazała się po polsku. Pisarz korzystając z bardzo różnych konwencji literackich opowiada w niej o losach chińskich wieśniaków w połowie XX wieku. *
Mo Yan bardzo często o swoich powieściach odwołuje się do historii swojej rodzinnych stron - położonego w Szantungu regionu Gaomi, tak jak we wcześniej wydanej po polsku powieści "Obfite piersi, pełne biodra" (W.A.B. 2007), gdzie przedstawił losy rodziny Shangguan na tle ważnych wydarzeń XX wieku, począwszy od Powstania Bokserów, II wojnę światową, rewolucję kulturalną, aż po reformy gospodarcze. W "Klanie czerwonego sorga" śledzimy losy tej samej rodziny w nieco węższym planie czasowym ostatnich lat panowania dynastii Qing w Chinach, japońskiej okupacji, po zamęt ostatnich lat wojny.
Są to także lata, gdy konserwatywna, zastygła w praktykowanych od wieków rytuałach, opowieściach a nawet sposobach uprawy roli chińska wieś doświadcza szybkich przemian. W powieści Mo Yana przemiany świadomości bohaterów ilustrują konwencje stosowane przez autora. Opowieści o klanie gorzelników przypominają pełną magii baśń, zamęt ostatnich dni chińskiego cesarstwa, kiedy władza upadała, a na drogach grasują rozbójnicy to fragmenty nawiązujące do powieści awanturniczych. Czas okupacji japońskiej opisywany jest w konwencji socrealistycznych powieści o wojennym bohaterstwie prześladowanej ludności i okrucieństwie najeźdźców, z wielkimi scenami batalistycznymi.
Cała opowieść rozgrywa się na polach uprawianego w Gaomi sorga. Tradycyjne, od stuleci uprawiane odmiany miały charakterystyczną czerwoną barwę kłosów, która nadawała okolicy specyficzny koloryt. W ostatnich scenach powieści wprowadzenie nowszych, bardziej plennych, białawych odmian tego zboża, ostatecznie wyznacza przejście wsi do nowoczesnego świata.
Mo Yan to pseudonim Guana Moye, urodzonego 17 lutego w 1955 roku w Gaomi w chińskiej prowincji Szantung. Jego rodzice byli rolnikami. Podczas rewolucji kulturalnej Mo Yan porzucił szkołę, najpierw pracował na roli, potem w fabrykach, m.in. w rafinerii oleju. W Chinach lat 70. jedyną szansą na studia dla chłopca w jego położeniu życiowym było zaciągnięcie się do wojska. Mo Yan tak właśnie zrobił w 1976 roku. W rodzinnej wiosce zazdroszczono mu kariery, ale służba polegała na zwyczajnej pracy na roli, a o nauce nie było nawet mowy. Mo Yan zaczął jednak samodzielnie się dokształcać, a także pisać i wysyłać swoje opowiadania do gazet. W 1979 roku wysłano go na szkolenie i powierzono obođwiązđki inđstrukđtođra nauk pođliđtyczđnych.
We wrześniu 1981 roku nastąpił upragniony debiut literacki - w˙lođkalđnym mađgađzyđnie "Staw lotosu" ukađzađła się jego nođweđla "Deszđczođwa noc wiođsenđną porą", potem opođwiađdađnie "Brzydđki wođjak". W końcu, po latach czekania, jesienią 1984 roku Mo Yan dođstađł się na wyđdział liđteđrađtuđry Wojđskođwej Akađdeđmii Sztuk, nieđdłuđgo pođtem nađpiđsađł "Przezrođczyđstą marđchewđkę", a˙w˙nađstępđnej kolejđnođści - "Klan czerđwođneđgo sorga", któđry stał się beđstselđleđrem. Pseudonim "Mo Yan" znaczy "nie mów". Pisarz przybrał go podczas pracy nad swoją pierwszą książką. Z natury gadatliwy Mo Yan chciał przez pseudonim przypominać sobie, aby nie mówić zbyt wiele, bo sprowadza to kłopoty, zwłaszcza gdy pisarz służy w chińskiej armii. W sumie Mo Yan wydał 11 powieści i kilkadziesiąt opowiadań.
"Klan czerwonego sorga" z (1986) została sfilmowana w 1987 roku przez Zhanga Yimou, był to debiut reżyserski twórcy znanego na całym świecie jako reżyser takich filmów jak "Zawieście czerwone latarnie", "Hero", "Dom latających sztyletów", a rok później film został nagrodzony Złotym Niedźwiedziem na festiwalu w Berlinie.
Szwedzka Akademia w 2012 roku przyznała Mo Yanowi literacką Nagrodą Nobla za "wizyjny realizm łączący opowieści ludowe, historię i współczesność" - jak napisano w uzasadnieniu werdyktu. Po przyznaniu nagrody pojawiły się głosy, że w osobie Mo Yana uhonorowano pupilka chińskiego reżimu. Krytyk literacki Grzegorz Jankowicz powiedział wtedy: "Mo Yan jest pisarzem, który satyrycznie i krytycznie odnosi się do komunizmu, ale lat 50. i 60. Nie dotyka tematów współczesnych, co daje mu swobodę poruszania się w przestrzeni chińskiej. Nie jest niepokojony przez władze i sam tych władz także szczególnie nie niepokoi".
W.A.B. zamierza kontynuować wydawanie dzieł noblisty. W planach wydawniczych na przyszły rok są powieść "Wa" ("Frog") z 2009 roku - historia o dramatycznych konsekwencjach obowiązującej przez lata w Chinach polityce posiadania przez rodzinę jednego dziecka. W planach wydawniczych W.A.B. na 2013 roku jest też książka "Bian" ("Change") (2010), wspomnienia autora z lat 70. i 80., kiedy tracił wiarę w to, że chiński komunizm jest najlepszym ustrojem na świecie.
W kolejnych latach ukazać mają się kolejne powieści Mo Yana, m.in. "41 bombs" (2003), "Life and Death Are Wearing Me Out" (2003), "Sandalwood Death" (2001) i "The Garlic Ballads" (1988). (PAP)
aszw/ ls/
