Scalanie, opracowanie, digitalizacja i udostępnianie polskich archiawaliów znajdujących się poza granicami kraju to - zdaniem uczestników czwartkowej konferencji naukowej w Instytucie Pamięci Narodowej - ważne zadania stojące obecnie przed archiwistyką.
Konferencja archiwalna "Polonica bliżej kraju" została zorganizowana w związku ze zbliżającym się ustanowionym przez UNESCO Światowym Dniem Dziedzictwa Audiowizualnego. Terminem "polonica" jej uczestnicy określili materiały wytworzone przez Polaków żyjących poza granicami kraju oraz materiały wywiezione z Polski.
Naczelny dyrektor Archiwów Państwowych dr Władysław Stępniak zaakcentował, że archiwalia w Europie zaczęły podlegać ochronie i opiece już w XIX w. "Głównym celem była ochrona tych materiałów w obliczu konfliktów zbrojnych i zmian granic. Pierwsze uregulowanie prawne miało miejsce w 1874 r. w deklaracji brukselskiej, gdzie zawarto sformułowania nakazujące podczas prowadzonych wojen traktowanie w sposób uprzywilejowany dóbr kultury, w tym archiwaliów. Kolejne akty zmierzające do ochrony tych dóbr znalazły się w procesie kodyfikacyjnym haskim w latach 1899 i 1907" - opowiadał Stępniak.
Jak zaznaczył, w szczególności IV konwencja haska była kluczowa, ponieważ zabraniała grabieży i niszczenia dóbr kultury, wprowadzając za to sankcje karne. "W myśl jej zasad prowadzono działania wojenne podczas I i II wojny. Wstrząs II wojny i straty wśród dóbr kultury doprowadziły jednak w 1954 r. do podpisania kolejnej konwencji haskiej postulującej poszanowanie i ochronę dóbr kultury zarówno przez właścicieli dóbr kultury, jak i agresorów. Dalszymi aktami chroniącymi były też konwencje paryskie z 1970 i 1972 r., których celem było m.in. przeciwdziałanie nielegalnemu obrotowi dóbr kultury" - dodał szef archiwów.
Kierownik Sekcji Opracowywania Dokumentacji Audiowizualnej w IPN dr Jacek Sawicki przypomniał, że w wyniku zniszczeń wojennych i zawirowań politycznych Polska bezpowrotnie utraciła część dokumentacji archiwalnej, a część uległa rozproszeniu poza granicami kraju i przez długie lata pozostawała niedostępna.
"Dzisiaj w różnych placówkach polonijnych przechowywane są często bezcenne dla historii Polski dokumenty. Digitalizacja zbiorów otwiera nowe perspektywy, przede wszystkim opracowania, wprowadzenia do elektronicznego systemu informacji archiwalnej, wreszcie stosunkowo szybkiego i łatwego udostępniania tych materiałów w cyfrowej formie, także w kraju" - podkreślił Sawicki.
Dyrektor Archiwum Państwowego w Krakowie dr Barbara Berska przedstawiła następnie podjęty w latach 90. i nadal kontynuowany projekt "Polska rozproszona. Program zabezpieczenia polskiego dziedzictwa archiwalnego za granicą". W jego ramach jest prowadzony proces mikrofilmowania i digitalizacji poloników przechowywanych w archiwach zagranicznych.
"Dzięki temu ma miejsce także scalanie rozsianych po świecie materiałów dotyczących naszego kraju. Mikrofilmy te są udostępniane badaczom we wskazanych przez naczelnego dyrektora Archiwów Państwowych miejscach. Wśród zabezpieczonych w ten sposób zbiorów znalazły się m.in. archiwum Instytutu Literackiego +Kultura+ w Maisons-Laffitte pod Paryżem i zbiór nagrań paryskiego Centrum Dialogu, gdzie zarejestrowano wypowiedzi m.in. kard. Karola Wojtyły, Zbigniewa Herberta czy Sławomira Mrożka" - powiedziała Berska. (PAP)
akn/ mlu/
