Wystawę "Praca przymusowa. Niemcy, robotnicy przymusowi i wojna" otwarto w środę w Arkadach Kubickiego na Zamku Królewskim w Warszawie. Ta ekspozycja stanowi hołd złożony ofiarom systemu totalitarnego III Rzeszy - napisał prezydent Bronisław Komorowski w liście do przybyłych.
Wystawa przygotowana przez międzynarodowy zespół Fundacji Miejsc Pamięci w Buchenwaldzie i Mittelbau-Dora, została zainicjowana i sfinansowana przez Fundację "Pamięć, Odpowiedzialność, Przyszłość".
"(Ta ekspozycja - PAP) świadczy o tym, że potrafimy toczyć dialog służący prawdzie o tragicznej historii, zadośćuczynieniu i pojednaniu. System pracy przymusowej jest jednym z wciąż zbyt mało znanych aspektów niemieckiej okupacji w Europie. Jeńcy wojenni zamknięci w gettach, więźniowie obozów koncentracyjnych, cywile w okupowanej Europy byli pozbawiani godności i zmuszani do niewolniczej pracy stając się ofiarami jednego z najbardziej okrutnych reżimów w historii ludzkości" - napisał Bronisław Komorowski, dodając, że ekspozycja stanowi hołd złożony ofiarom systemu totalitarnego III Rzeszy.
List skierował też do przybyłych na środowe otwarcie wystawy prezydent Niemiec Joachim Gauck. Przypomniał on, że ofiarami pracy przymusowej stało się 20 mln osób z niemal każdego kraju Europy. "Wykorzystywani byli wszędzie - w zakładach zbrojeniowych i w gospodarstwach domowych, w fabrykach i w rolnictwie. Prawie nie było miejsca, w którym nie byłoby pracy przymusowej. Praca przymusowa oznaczała zniewolenie, trwałe bezprawie, samowolną przemoc, publiczne upokorzenia. Jest ona częścią niewyobrażalnych rozmiarów cierpienia, które Niemcy zadali Polakom i przedstawicielom innych narodów (...) Jednak to nie zbrodnie w końcu zwyciężyły, ale pojednanie i nowe ludzkie współistnienie. My Niemcy jesteśmy głęboko wdzięczni, że Polacy byli do tego gotowi" - podkreślił prezydent Niemiec.
Wystawę "Praca przymusowa. Niemcy, robotnicy przymusowi i wojna" otwiera część poświęcona okresowi przedwojennemu Niemiec, ukazująca przemoc i wykluczenie, jakim poddano komunistów pokonanych przez nazistów w wyborach, przedstawicieli związków zawodowych, ale przede wszystkim Żydów, a także Romów i Sinti. Ukazano tam pierwsze obozy pracy, a także ostracyzm, prześladowania i pierwsze pogromy, jakie ich spotykały. Drugi segment ekspozycji ukazuje działania propagandowe wzywające do "zwiększenia przestrzeni życiowej" Niemców, co stanowiło preludium do zbliżającego się konfliktu zbrojnego.
Kolejny fragment przedstawia sytuację po wybuchu wojny, kiedy Niemcy zaczęli wykorzystywać ludność okupowanych krajów jako siłę roboczą. Robotnicy przymusowi pracowali na rzecz firm niemieckich, w przemyśle zbrojeniowym, rolnictwie, budownictwie czy przy umocnieniach Wału Atlantyckiego. Szczególnym represjom poddano Żydów, którzy oprócz obozów pracy, byli także masowo zsyłani do obozów koncentracyjnych i zagłady. Po wybuchu wojny III Rzeszy i ZSRR do represjonowanych dołączyli jeńcy sowieccy, którzy początkowo umieszczani w obozach przejściowych, później byli kierowani do wyjątkowo ciężkiej pracy np. pod kołem polarnym w Norwegii.
W dalszej części ukazano próby rekrutacji dobrowolnych robotników z krajów okupowanych, które nie przyniosły większych rezultatów. Do oporu wobec nich wzywały m.in. organizacje podziemne w całej Europie. Dla zwiększenia liczby pracujących organizowano wtedy nie tylko masowe aresztowania, ale również uliczne łapanki. Wobec robotników stosowano przemoc i terror, do nadzoru nad nimi wzywając wszystkich Niemców. Mimo to notowano wiele ucieczek, próby protestu i sabotażu. Pod koniec wojny wielu robotników przymusowych było mordowanych, często w masowych egzekucjach.
Ekspozycję zamykają powojenne losy ofiar pracy przymusowej. Ich losy także po wyzwoleniu były trudne, spotykali się z obojętnością, a nawet wrogością, jako pracujący na rzecz okupanta. Po procesach norymberskich i rozpoczęciu "zimnej wojny" temat pracy przymusowej był wypierany, dopiero w latach 70. pojawiły się pierwsze inicjatywy zmierzające do przypomnienia ofiar i zadośćuczynienia im za krzywdy.
Ekspozycja będzie czynna do 8 marca.
Wystawę honorowym patronatem objęli prezydenci Polski i Niemiec. (PAP)
akn/ ls/ mow/
