W chwili wybuchu I wojny światowej w środowiskach niepodległościowych działających pod zaborem rosyjskim ożyły nadzieje na impuls w sprawie polskiej. Powstanie i wejście do boju I Kompani Kadrowej, a wkrótce Legionów Polskich niejako zmusiło do działania Polaków, poddanych cara.
Pierwszą próbą tworzenia polskich oddziałów wojskowych w Rosji była próba sformowania oddziału polskiego Bonawentury Starskiego. 200 ochotników walczyło w okolicach Kłobucka we wrześniu 1914 r. W październiku zostali rozbici, a następnie rozformowani.
Kolejną, tym razem udaną inicjatywę podjął Witold Gorczański. Najpierw powołał oddział o charakterze paramilitarnym, a od 24 stycznia 1915 r., z poparciem Komitetu Narodowego Polskiego, stworzył Legion Puławski.
Na czele Legionu stanął carski pułkownik Antoni Reutta. Żołnierze Legionu umundurowani byli w mundury carskie ale na pagonach mieli monogram amarantowy "LP". Popularny był również orzełek na czapce - jednak była to prywatna inicjatywa żołnierzy. Legion liczący w styczniu ok. 1000 żołnierzy, walczył na kielecczyźnie, w okolicach Iłży.
19 maja wsławił się bojem pod Pakosławiem. Przez cały czas rosyjskie dowództwo podejrzewało, nie bez racji, że żołnierze utrzymują kontakty z Legionami Polskim po drugiej stronie frontu. Jesienią został wycofany z frontu na tyły do Bobrujska. Na kilka lat inicjatywy powołania wojska polskiego na wschodzie były incydentalne i nie przyniosły poważnych skutków.
Sytuacja zmieniła się w Rosji po rewolucji lutowej. W czerwcu 1917 r. powstał Naczelny Polski Komitet Wojskowy, (Naczpol), przewodził mu chorąży armii carskiej Władysław Raczkiewicz. Komitet powołał 3 korpusy polskie:
Na Białorusi powstał I Korpus Polski pod dowództwem gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. Maksymalnie osiągnął on prawie 30000 żołnierzy. Wsławił się zajęciem Bobrujska w lutym 1918 r., wtedy też podporządkował się Radzie Regencyjnej. Po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości włączony został do Wojska Polskiego.
Pod koniec 1917 r. na Besarabii powstał II Korpus. W marcu 1918, po przejściu frontu pod Rarańczą, dołączyła do niego część Polskiego Korpusu Posiłkowego. Osiągnął on wówczas stan ponad 6 000 żołnierzy. Pierwszym dowódcą był gen. Jan Stankiewicz, później płk Józef Haller.
W maju 1918 II Korpus stoczył ciężki bój w okrążeniu z jednostkami niemieckimi pod Kaniowem, skapitulował 11 maja.
Na Ukrainie sformowano liczący ok. 3 000 żołnierzy III Korpus Polski w początkach 1918 r. Dowodził nim gen. Eugeniusz de Henning-Michaelis. Korpus walczył z bolszewikami. W czerwcu 1918 rozbroili go Austriacy.
Po 11 listopada żołnierze tych jednostek weszli w skład powstającego Wojska Polskiego. (PAP)
mjs/ ls/
