# dochodzi wypowiedź Ryszarda Krynickiego i szczegóły wojennej biografii poety #
17.06. Warszawa (PAP) - Tom wierszy Paula Celana - jednego z najwybitniejszych niemieckojęzycznych poetów XX wieku trafił do polskich księgarń. "Psalm i inne wiersze" to dwujęzyczne wydanie; tłumaczenia z języka niemieckiego dokonał poeta Ryszard Krynicki.
Wiersze Paula Celana stanowiły materiał do filozoficznego namysłu dla takich myślicieli jak Martin Heidegger, Hans-Georg Gadamer czy Jacques Derrida. Przez belgijskiego filozofa i literaturoznawcę Paula de Mana został określony mianem "jednego z najwybitniejszego współczesnych poetów".
Po wielu latach oczekiwania do polskich księgarń trafił tom wierszy poety pod tytułem "Psalm i inne wiersze". Utwory z języka niemieckiego przełożył poeta Ryszard Krynicki. Celan określał swoją twórczość jako "przeznaczoną komuś wyjątkowość języka".
"Myśmy na początku jego czytali jako poetę lingwistycznego. Język jest tu nie tylko środkiem przekazu, ale samą istotą" - podkreślał Krynicki w rozmowie z Dorotą Gacek i Andrzejem Franaszkiem.
Paul Celan (ur. 1920 w Czerniowcach - zm. 1970 w Paryżu) naprawdę nazywał się Paul Antschel. Nazwisko "Celan" jest anagramem, wziętym od rumuńskiej pisowni nazwiska poety - Ancel. Urodził się w rodzinie niemieckojęzycznych Żydów w miasteczku Czerniowce na Bukowinie. Po zrobieniu matury rozpoczął studia romanistyczne i medyczne - wpierw na uniwersytecie we francuskim Tours, następnie w Czerniowcach. W znacznym stopniu odrzucił wówczas syjonizm, by poświęcić się socjalizmowi i organizowaniu wsparcia dla bojowników hiszpańskiej wojny domowej.
W 1942 r. w nazistowskich gettach dla Żydów zginęli rodzice poety: ojciec zmarł na tyfus, matka została zastrzelona. Celan zgłosił się do obozu pracy, mając nadzieję, że uniknie dzięki temu deportacji. Pracował przy budowie dróg w Tabarestii w Walachii. W obozie zajmował się także pracą translatorską - przygotował komplet tłumaczeń "Sonetów" Williama Shakespeare'a, pisał także własne utwory. Jedna z wczesnych wersji słynnego poematu "Fuga śmierci", powstała właśnie w niewoli, w której pozostał do 1944 r.
W 1944 r. wrócił do rodzinnej miejscowości i wznowił przerwane przez wojnę studia. Następne lata spędził w Bukareszcie, pracując jako tłumacz, jednak sytuacja polityczna w Rumunii zmusiła go do wyjazdu do Paryża, gdzie trafił w 1948 r., drogą przez Wiedeń. W tym samym roku do księgarń trafił jego pierwszy tomik poetycki "Piasek z urn", wydany w Wiedniu. Podczas krótkiego pobytu w Austrii, w domu malarza Edgara Jene, poeta spotkał Ingeborg Bachmann, która właśnie obroniła dysertację na temat filozofii Heideggera. Połączył ich romans, udokumentowany w korespondencji wydanej jako "Czas serca".
Theodor W. Adorno twierdził, że "pisanie poezji po Auschwitz jest barbarzyństwem", jednak zupełnie z innego założenia wychodzili poeci, związani z niemiecką Group 47. Formacja stawiała sobie za cel pisanie literatury "tu i teraz", nie poświęconej odległej przeszłości, często sięgając po drastyczne opisy życia codziennego w obozie koncentracyjnym. Podobnie jak "Fuga śmierci" Celana, który w 1952 r., podczas wizyty w Niemczech, trafił na spotkanie grupy. Jego praca nie spotkała się jednak z uznaniem. "Po tym wszystkim było może sześć osób, które zapamiętały moje nazwisko" - wspominał rozżalony.
"Fuga śmierci" nawiązuje do zdarzeń, związanych z Holocaustem. W obozach nazistowskich zdarzały się sytuacje, w których więźniom kazano grać tzw. "Tango śmierci", podczas gdy inni kopali groby. "Gwiżdżąc zwołuje swych Żydów, każe im grób kopać w ziemi/Rozkaz wydaje nam zagrajcie do tańca" - pisał Celan.
W 1952 r. poślubił francuską artystkę Gisele Lestrange, mimo sprzeciwu rodziny panny młodej - arystokracja niechętnie patrzyła na związek córki z poetą. Trzy lata później Celan otrzymał francuskie obywatelstwo i pracował w Paryżu jako lektor i tłumacz w Ecole Normal Superieure. Spokój zburzyła mu Claire Goll, wdowa po niemiecko-francuskim poecie Yvanie Gollu, oskarżając Celana o splagiatowanie prac jej zmarłego męża. Choć zarzut był nietrafiony, wzmógł on w poecie poczucie wyobcowania. Mimo tych zarzutów, poeta otrzymał nagrody Bremen Literature Prize (1958) i Georg Buechner Prize (1960).
W 1970 r. ciało Paula Celana zostało wyłowione z Sekwany. Poeta prawdopodobnie popełnił samobójstwo. Rumuński filozof Emile Cioran napisał, że Celan "nie był człowiekiem, tylko otwartą raną".
Książka "Psalm i inne wiersze" ukazała się nakładem wydawnictwa a5. (PAP)
pj/ abe/
