Budowanie zrozumienia między Polską a Rosją, odrzucanie "fałszerstw i półprawd, mitów, legend i stereotypów" we wzajemnych relacjach - to najważniejsze zadania publikacji "Białe Plamy - Czarne Plamy" podkreślają jej autorzy z Polsko-Rosyjskiej Grupy ds. Trudnych.
"Jest to publikacja o naszej historii w XX stuleciu. Historii, która zrządzeniem losu stała się w dużej mierze wspólna. Książkę tę polscy i rosyjscy autorzy pisali wspólnie, z myślą o czytelnikach w Polsce i w Rosji. Starali się przy tym to czynić tak, by zdystansować się od trudnej, choć wspólnej przeszłości. Z myślą o przyszłości, której podstawą powinny być prawda i wzajemne zrozumienie" - napisali we wspólnym wprowadzeniu współprzewodniczący Grupy: b. minister spraw zagranicznych prof. Adam Daniel Rotfeld i rektor Moskiewskiego Państwowego Instytutu Stosunków Międzynarodowych MSZ Rosji prof. Anatolij W. Torkunow.
Publikacja, do której dotarła Polska Agencja Prasowa, będzie oficjalnie zaprezentowana 6 grudnia - w dniu wizyty w Polsce prezydenta Rosji Dmitrija Miedwiediewa. "Białe plamy - Czarne plamy. Sprawy trudne w polsko-rosyjskich stosunkach 1918-2008" to licząca ponad 900 stron zbiorowa praca polskich i rosyjskich uczonych, którzy w szesnastu rozdziałach przedstawili najtrudniejsze problemy w relacjach między Polską a Rosją w ciągu ostatnich 90 lat - od roku 1918 do roku 2008.
Jak podają Rotfeld i Torkunow, Grupa ds. Trudnych powstała w związku z uznaniem przez przywódców Polski i Rosji, że "kwestie historyczne stały się (...) przeszkodą w rozwoju współczesnych stosunków (...) między narodami Polski i Rosji". Ich zdaniem, istotna w tej sprawie jest także coraz większa popularność pojęcia "polityki historycznej" w pierwszych latach XXI w.
"Naszym wspólnym zadaniem było to, żeby publikacja prezentowała zarówno polski, jak i rosyjski punkt widzenia kluczowych kontrowersyjnych problemów XX w. w relacjach między naszymi państwami i narodami" - zaznaczyli, dodając, że priorytetowo potraktowano kwestie zbrodni katyńskiej i wojny polsko-bolszewickiej z 1920 r., genezę II wojny światowej, a także problem kształtowania się "powojennego ładu światowego".
Grupa zrezygnowała z omawiania m.in. kwestii odszkodowań dla obywateli polskich za pracę przymusową w ZSRR oraz Polaków - ofiar represji stalinowskich. "Zrezygnowaliśmy z omawiania tych zagadnień, co do których nie mieliśmy kompetencji i pełnomocnictw - by wspomnieć choćby o nierozwiązanych do tej pory sprawach własności, pozostałych w spadku po okresie nihilizmu prawnego" - napisali współprzewodniczący Grupy.
Podkreślili, że Grupa wyraziła "potrzebę jednoznacznego wyjaśnienia wszystkich okoliczności i różnych aspektów zbrodni katyńskiej oraz podjęcia w tej mierze stosownych decyzji politycznych".
"Konieczna jest aktywizacja wysiłków zmierzających do należytego wyjaśnienia wszystkich okoliczności zbrodni katyńskiej, której sprawcą był reżim stalinowski" - piszą Rotfeld z Torkunowem. Autorzy publikacji zwrócili się do władz obu państw "o podjęcie decyzji, które umożliwiłyby zdjęcie tej sprawy z porządku dziennego w aktualnych relacjach między naszymi społeczeństwami i państwami"; nie podali jednak w publikacji konkretnych kroków zmierzających do osiągnięcia tego celu.
Rotfeld i Torkunów przypominają, że w kwietniu i maju tego roku prezydent Rosji Dmitrij Miedwiediew pozytywnie odniósł się do polskich postulatów odtajnienia akt sprawy zbrodni katyńskiej oraz rehabilitacji jej ofiar. "Oświadczył (Miedwiediew - PAP), że poleci swoim służbom stopniowe odtajnianie tych akt oraz wypracowanie stosownej formy rehabilitacji ofiar, która spełni oczekiwania rodzin katyńskich" - zauważają.
Podsumowując publikację współprzewodniczący Grupy ds. Trudnych podkreślili, że naiwne byłoby przekonanie, iż usunięte zostały wszystkie główne przeszkody na drodze do polsko-rosyjskiego pojednania. "Głęboko zakorzenione w obu społeczeństwach stereotypy myślenia, konserwatyzm i inercja niektórych ogniw władzy administracyjnej oraz potrzeba zachowania +zewnętrznego wroga+ nie ułatwiają przywódcom obu państw osiągnięcia postawionych sobie celów. Ważne jest to, że obrany kierunek marszu spotkał się z aprobatą milionów Polaków i Rosjan" - piszą.
Wśród pierwszych sześciu rozdziałów publikacji są: "Początki" (Stosunki polsko-sowieckie w latach 1917-1921), "Lata dwudzieste, lata trzydzieste" (Polska i ZSRR na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX w.), "Geneza drugiej wojny światowej" (Przyczyny II wojny światowej. Polska, Związek Sowiecki i kryzys systemu), "Polska między ZSRR a Niemcami (1939-1941)" (Inwazja Armii Czerwonej. IV rozbiór Polski), "Zbrodnia katyńska" (Proces odkrywania prawdy i upamiętnienie ofiar), "Czas wojny (1941-1945)" (Polityka i jej skutki).
Ponadto książka zawiera rozdziały dotyczące okresu powojennego: "Dekada powojenna (1945-1955)" (Zwycięstwo i zniewolenie), "Odwilż" (1956 rok - XX Zjazd. Polski Październik. Walka o autonomię), "Droga do wolności" (Torowanie drogi do wolności w sferze kultury), "Stan wojenny a kierownictwo ZSRR" (Moskwa a "kryzys polski" lat 1980-1981), "Odzyskana wolność i suwerenność" (Transformacja w Polsce i w Rosji - różnice i podobieństwa), "Pomoc czy wyzysk?" (Stosunki gospodarcze między Polską a ZSRR).
W książce można też odnaleźć rozdziały, które dotyczą polsko-rosyjskich relacji po 1989 r. Są to: "Rosja a suwerenna Polska" (Stosunki polityczne między Polską a Rosją po 1990 r.), "Ciągłość i zmiana" (Polacy i Rosjanie. Wzajemna percepcja), "Dziedzictwo archiwalne" (Zbiory przemieszczone. Dostęp do archiwów), "Współczesna polsko-rosyjska historiografia" (Stan badań na temat stosunków polsko-radzieckich).
Wśród autorów są m.in. prof. Wojciech Materski, prof. Natalija S. Lebiediewa, Andrzej Przewoźnik (zginął w katastrofie pod Smoleńskiem), prof. Michaił M. Narinskij, prof. Jerzy Pomianowski, prof. Aleksandr W. Riewakin, prof. Daria Nałęcz, prof. Tomasz Nałęcz, dr Sławomir Dębski, prof. Andrzej Paczkowski. W Polsce publikacja ukazała się nakładem Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych; w Rosji wydał ją Moskiewski Państwowy Instytut Stosunków Międzynarodowych.
Zgodnie z komunikatem Grupy z 4 października 2010 r., postanowiono, że jej współprzewodniczący będą zalecać ministrom edukacji i szkolnictwa wyższego, zarówno w Polsce jak i w Rosji, wprowadzenie publikacji do szkolnych bibliotek "jako materiału pomocniczego dla nauczycieli historii".
Polsko-Rosyjską Grupę ds. Trudnych powołano w styczniu 2002 r. podczas wizyty ówczesnego prezydenta Rosji Władimira Putina w Polsce. Jej celem miało być prowadzenie regularnych konsultacji polsko-rosyjskich dotyczących spraw tzw. trudnych wynikających z zaszłości historycznych między Polską a Rosją. W pierwszym składzie Grupy jej prace nie przynosiły spodziewanych efektów. W grudniu 2007 r. doszło do zmiany składu Grupy i nadania jej nowego statusu. Do pierwszego spotkania jej współprzewodniczących doszło w lutym 2008 r. w Brukseli, gdzie ustalono zakres spraw wymagających omówienia oraz procedury i częstotliwość kolejnych spotkań.
Norbert Nowotnik (PAP)
nno/ ls/ ura/
