W czasie przypadającej na drugie półrocze tego roku polskiej prezydencji ma być opracowana w UE dyrektywa o trybie i zasadach kontaktów osób zatrzymanych z ich obrońcami; europejska tendencja wskazuje na poszerzanie praw obywateli do obrony.
O takich planach zmian europejskich przepisów i w orzecznictwie europejskich trybunałów mówiono na poniedziałkowej konferencji naukowej na Uniwersytecie Warszawskim zorganizowanej przez Zakład Praw Człowieka UW, Naczelną Radę Adwokacką i Helsińską Fundacje Praw Człowieka.
Gośćmi specjalnymi byli adwokaci z Białorusi, których przywitano oklaskami. "W ich kraju realizacja prawa do obrony jest utrudniona nie tylko dla obywateli, ale też dla odważnych prawników, którzy ich bronią" - mówił mec. Mikołaj Pietrzak, szef adwokackiego zespołu ds. praw człowieka.
Wiceminister sprawiedliwości Igor Dzialuk powiedział podczas konferencji, że w Komisji Europejskiej prowadzone są prace nad dyrektywą, która określi tryb i zasady kontaktu adwokata z podejrzanym. Jak dodał, najwięcej dyskusji toczy się nad szczegółami dotyczącymi np. tego, od kiedy pozwolić adwokatowi na taki kontakt, czy musi on być w całości poufny i kto zapłaci za prawnika z urzędu. "Niewykluczone, że to za czasu polskiej prezydencji będziemy uchwalać tę dyrektywę" - dodał Dzialuk.
Doświadczenie międzynarodowe wskazuje, że w różnych krajach UE jest to uregulowane w różny sposób - np. w Belgii prawo do kontaktu z adwokatem podejrzany ma dopiero po pierwszym przesłuchaniu przez policję; we Francji długość kontaktu adwokata z zatrzymanym przed jego przesłuchaniem jest limitowana czasowo (do 30 minut); wobec podejrzanych o terroryzm lub przestępczość zorganizowaną przepisy są jeszcze surowsze - taki kontakt może nastąpić najwcześniej 48 godzin po zatrzymaniu, a w Hiszpanii taki podejrzany nie może mieć kontaktu z adwokatem nawet przez 5 dni.
Największy mankament polskich przepisów to - w zgodnej opinii uczestników poniedziałkowej konferencji - brak uregulowań o bezpłatnej pomocy prawnej dla ubogich. Było już kilka projektów ustaw na ten temat, żadnego wciąż nie uchwalono. W polskim prawie karnym jest przepis dający sądowi prawo wyznaczenia adwokata z urzędu osobie, której nie stać na obrońcę z wyboru - brak jednak jasnych kryteriów finansowych w tej sprawie. "Stawka minimalnej płacy w Bułgarii to 123 euro, a w Luksemburgu - 1632 euro" - wskazał wiceminister Dzialuk.
"Polskie prawo co do zasady nie odbiega od europejskiego standardu prawa do obrony. Problemem jest praktyka" - ocenił szef sejmowej komisji sprawiedliwości Ryszard Kalisz (SLD). Jak powiedział, ważne znaczenie dla tej kwestii ma rozdzielenie w zeszłym roku prokuratury od rządu, ale - dodał Kalisz - skończyło się na półśrodkach, bo do całościowej reformy potrzeba jeszcze wiele zmian, których już w tej kadencji nie uda się przeprowadzić.
Jedna z tych zmian to projekt nowelizacji Kodeksu postępowania karnego, przygotowany przez złożoną z prawniczych autorytetów Komisję Kodyfikacyjną. Projekt będzie przesłany do uzgodnień ze środowiskami prawniczymi i do Sejmu trafi najwcześniej w przyszłej kadencji - na razie ma być szeroko dyskutowany. Jego założenia - w kontekście prawa do obrony - relacjonowała członkini komisji, dr Małgorzata Wąsek-Wiaderek.
Autorzy projektu proponują, aby sądowe postanowienie o areszcie zapadało wyłącznie na podstawie dowodów znanych podejrzanemu i jego obrońcy, którego udział w sprawie "aresztanckiej" stanie się obowiązkowy. Na etapie procesu sądowego niekonieczna będzie zaś obecność oskarżonego (oprócz procesów w sprawie zbrodni, w których oskarżony ma obowiązek uczestniczyć). Zasadą ma być także, że każdego oskarżonego w sądzie reprezentować miałby prawnik - z wyboru lub z urzędu, wyznaczony przez sąd.
Wojciech Tumidalski (PAP)
wkt/ pz/ ura/
