Dofinansowanie polskiej kultury ze środków UE pozwoliło na inwestycje w całej Polsce: w Krakowie po sześciu latach powstał nowy budynek Opery Krakowskiej, Benedyktyni z klasztoru w Tyńcu wyremontowali siedzibę biblioteki nazywanej do niedawna "Wielką ruiną", w Lublinie zakończy się zaczęta 35 lat temu budowa teatru, a w Bydgoszczy po 30 latach powstała Opera Nova.
W piątą rocznicę wejścia Polski do UE rozmówcy PAP przyznają, że unijne pieniądze pozwalają na stopniowe usuwanie wieloletnich zaniedbań w kulturze i przywrócenie zabytkom dawnej świetności. "Przed każdą z dziedzin polskiej kultury otworzyły się nowe możliwości, które przyczyniają się zarówno do ochrony dziedzictwa kulturowego, tworzenia nowej infrastruktury kultury, rozwoju szkolnictwa artystycznego oraz nawiązywania współpracy w dziedzinie kultury z instytucjami z innych krajów członkowskich UE oraz EOG" - podkreślił w rozmowie z PAP Tomasz Merta, podsekretarz stanu w resorcie kultury.
Wśród najważniejszych inwestycji zrealizowanych w kraju ze środków UE Merta uznał m.in. przebudowę i modernizację Opery Krakowskiej, która trwała prawie sześć lat. Kosztowała 107 mln zł, choć pierwotnie szacowano, że wydatki będą o połowę niższe. Ok.80 mln zł z tej kwoty pochodziło z funduszy unijnych. Zakończenie inwestycji opóźniło się niemal o półtora roku z powodu problemów technicznych oraz z powodu zatrzymania we wrześniu 2007 r. przez CBA pod zarzutem korupcji b. dyrektora Opery Piotra R. Przez pewien czas inwestycji groziło odebranie unijnej dotacji. Aby do tego nie dopuścić, minister rozwoju regionalnego zgodziła się na przedłużenie terminu zakończenia budowy o dwa miesiące.
Średniowieczne opactwo Benedyktynów w Tyńcu k. Krakowa dzięki pozyskaniu unijnej dotacji odrestaurowało zniszczony budynek dawnej biblioteki, nazywanej przez mnichów "Wielką ruiną". Urządzono w nim Benedyktyński Instytut Kultury. Odbywają się w nim wydarzenia kulturalne, edukacyjne i rekolekcyjne prowadzone przez zakonników i wykładowców świeckich.
W województwie mazowieckim Merta podkreślił znaczenie renowacji Pałacu pod Blachą w Warszawie. Kompleksowy remont Pałacu trwał cztery lata, zakończono go w marcu 2008 r. kosztował ponad 40 mln zł. 52 proc. kosztów remontu pokryto ze środków Unii Europejskiej, 33 proc. ze środków własnych Zamku Królewskiego, a 15 proc. ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Największą inwestycją w dziedzinie kultury w woj. świętokrzyskim była adaptacja budynku b. szkoły na siedzibę Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Kielcach. Za ponad 14 mln złotych, z prawie 10,5 mln zł unijnym dofinansowaniem, powstał nowoczesny obiekt o powierzchni 4,2 tys. m kw. W maju 2008 r. w Rytwianach (pow. staszowski) w odnowionych budynkach XVII-wiecznego pokamedulskiego zespołu klasztornego oddano do użytku Relaksacyjno- Kontemplacyjne Centrum Terapeutyczne "Pustelnia Złotego Lasu". Placówka organizuje terapie dla osób zagrożonych skutkami cywilizacji, m.in. pracoholików, osób uzależnionych od zakupów i internetu; w kościele odbywają się także koncerty muzyki klasycznej.
Prawie 1,4 mln zł UE przeznaczy na promocję Europejskiego Centrum Bajki im. Koziołka Matołka w Pacanowie, które otwarte zostanie jesienią. "Planujemy organizowanie jednej dużej imprezy kulturalnej w każdym kwartale. W październiku, na otwarcie Centrum, odbędzie się zjazd europejskich postaci bajkowych" - zapowiada dyrektor placówki Magdalena Janiak-Jaskółowska. ECB ma uczyć przez zabawę; znajdzie się w nim m.in. muzeum, biblioteka z czytelnią, w pobliżu ma powstać ogród i kuźnia przypominająca pacanowskich kowali z bajki "Przygody Koziołka Matołka". W realizację projektu kwotę 10,5 mln zł (prawie połowę ogólnych kosztów przedsięwzięcia) zainwestuje Norweski Mechanizm Finansowy.
W stolicy regionu śląskiego, w Katowicach, powstało Centrum Nauki i Edukacji Muzycznej Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego - jedna z najnowocześniejszych sal koncertowych w kraju, mieszcząca 480 słuchaczy na widowni oraz orkiestrę symfoniczną i chór na estradzie. W śląskiem rekonstruowany jest także pocysterski zespół klasztorno-pałacowy w Rudach Raciborskich, który ograbiony i częściowo spalony przez radzieckich żołnierzy w 1945 r., przez lata niszczał. Unijne fundusze pomagają też ocalić zabytki przemysłowe, czyniąc z nich atrakcję na światową skalę; na terenach dawnej kopalni "Katowice" ma powstać nowa siedziba Muzeum Śląskiego. Projekt przewiduje, że sale ekspozycyjne znajdą się częściowo pod ziemią.
Jeden z największych projektów kulturalnych, na które pieniądze ze środków unijnych pozyskał Wrocław to budowa Narodowego Forum Muzyki. Projekt rozpoczął się w 2008 r. i potrwa do 2012 r., a dofinansowanie ze środków unijnych przekroczy 140 mln zł. We Wrocławiu trwa także przebudowa Teatru Muzycznego Capitol; miasto zakończyło też projekty, których dofinansowanie ze środków unijnych przekroczyło 5 mln zł, m.in. remont Muzeum Miejskiego we Wrocławiu.
Z unijnego wsparcia skorzystała m.in. poznańska parafia farna. Prace konserwatorskie, dzięki którym dawną świetność odzyskało wnętrze jednego z najpiękniejszych barokowych kościołów w Polsce trwały prawie dwa lata i kosztowały w sumie 8 mln zł, z UE udało się pozyskać ok. 4,5 mln zł. W trakcie remontu poddano renowacji wszystkie ołtarze, ściany, posadzki, obrazy, malowidła i meble. Pierwotny blask odzyskała też zakrystia i kapitularz. Archidiecezja Poznańska otrzymała również ponad 4,3 mln zł dofinansowania z funduszy unijnych na założenie zabezpieczeń przeciwwłamaniowych i przeciwpożarowych w 58 kościołach drewnianych na terenie diecezji.
W województwie zachodniopomorskim instytucje wykorzystujące w regionie środki unijne to m.in. Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, tamtejsza bazylika archikatedralna oraz Muzeum Narodowe. Muzeum sięgnęło po blisko osiem milionów zł, proboszczowi szczecińskiej katedry udało się już pozyskać z UE podobną kwotę. Na szczecińskich Wałach Chrobrego góruje widoczny z daleka odnowiony gmach muzeum, najwyższym zaś punktem stolicy Pomorza Zachodniego stała się wieża katedralna po jej rekonstrukcji.
Pięć lat obecności Polski w UE oznaczało też duże inwestycje dla kultury w woj. kujawsko-pomorskim. Po 30 latach zakończono budowę Opery Nova w Bydgoszczy. Budowa ogromnego gmachu ruszyła w malowniczym zakolu Brdy, w centrum Bydgoszczy, jesienią 1973 roku, a udało się ją zakończyć dopiero w 2006 roku dzięki przekazaniu na ten cel prawie 60 mln zł przez samorząd województwa. Blisko połowa tej kwoty to pieniądze z funduszy unijnych. W Toruniu postawiono Centrum Sztuki Współczesnej. Był to pierwszy wybudowany od podstaw w Polsce po 1939 r. obiekt poświęcony sztuce współczesnej. Inwestycja pochłonęła 46,7 mln zł z czego prawie 30 mln zł wyniosło dofinansowanie pieniędzmi Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
W Lublinie fundusze z Unii umożliwią zakończenie rozpoczętej 35 lat temu budowy gmachu teatru; 17 kwietnia upływa termin składania prac w konkursie na projekt zagospodarowania niedokończonego teatru oraz placu wokół niego. "To jedna z priorytetowych inwestycji województwa" - powiedział PAP marszałek województwa lubelskiego, Krzysztof Grabczuk. Lubelski teatr, nazywany Teatrem w Budowie zmieni się w Centrum Spotkania Kultur. Mają się tam znaleźć m.in. wielofunkcyjna sala widowiskowa, galeria sztuki współczesnej, mediateka. Koszt przebudowy i modernizacji budynku szacowany jest na ponad 33 mln euro, z czego blisko 28 mln euro będzie pochodzić ze środków UE.
Restauracja białostockiego zabytku Pałacu Branickich oraz rozpoczęcie budowy gmachu Opery i Filharmonii Podlaskiej to przykłady inwestycji w kulturze realizowanych w woj. podlaskim. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku za ponad 7,4 mln zł (z czego dofinansowanie unijne wyniosło ponad 5,5 mln zł) przeprowadził w latach 2006-2007 rozległe prace renowacyjne pałacu. Rozpoczęta w połowie 2006 roku budowa nowego gmachu Opery i Filharmonii Podlaskiej ma kosztować w sumie ok. 188 mln zł, z czego ponad 100 mln zł stanowić ma dofinansowanie ze środków unijnych. Zakończenie prac zaplanowano na koniec 2011 roku.
W woj. podkarpackim, od 2004 roku wybudowano lub zmodernizowano ponad 16,5 tys. metrów kw. powierzchni obiektów turystycznych lub kulturalnych. Wśród nich znalazł się m.in. Teatr im. Wandy Siemaszkowej, który został przebudowany od wewnątrz i unowocześniony; przywrócono mu także przedwojenny wygląd. Koszt inwestycji wyniósł około 10 mln zł, z tego UE dofinansowało ponad 7 mln zł. Dzięki wsparciu finansowemu UE w wysokości ponad 20,7 mln zł udało się także wybudować nowy gmach najstarszego na Podkarpaciu Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, istniejącego od 1910 roku.
W woj. warmińsko-mazurskim ze środków UE sfinansowano rewitalizację zabytków z Olsztyna oraz mniejszych miast regionu. Odrestaurowano m.in. XIV-wieczny ratusz w Morągu i XVI-wieczną konkatedrę w Gołdapii. Unijne pieniądze uratowały wiele poniemieckich koszar o niepowtarzalnej architekturze np. w Olsztynie w jednym z takich budynków utworzono siedzibę prywatnej wyższej uczelni, a w Mrągowie zorganizowano gimnazjum.
W Rzeszowie przedłużono Podziemną Trasę Turystyczną - kompleks piwnic i podziemnych korytarzy, które służyły niegdyś mieszkańcom Rzeszowa jako magazyny i sklepy ziemne, a w czasach wojny jako schronienie. Istniejąca trasę przedłużono o 156 metrów, odkryto także fragmenty piwnic z XVI-XVIII wieku. Jak poinformował PAP rzecznik Urzędu Miasta Rzeszowa Maciej Chłodnicki całkowity koszt projektu wyniósł ponad 16 mln zł, z tego wkład UE to prawie 5 mln zł.
Za około 6 mln zł pozyskanych z UE zrekonstruowano Kaliski Gród Piastowski z okresu IX-XII w. w Kaliszu, który UE uznała za kluczowy w promocji dziedzictwa kulturalnego Europy. Według dyrektora miejscowego Muzeum Okręgowego, Jerzego Splitta, "prastare Zawodzie przyciąga teraz turystów, głównie młodzież, która uczy się tutaj historii". Można zobaczyć m.in. przyziemie średniowiecznej kolegiaty, pomosty i fragmenty umocnień z epoki pierwszych Piastów.
Nowy budynek łódzkiego Muzeum Sztuki "ms2", utworzenie czterech regionalnych scen łódzkiego Teatru Jaracza czy powstanie w Łodzi skansenu drewnianej architektury miejskiej - te trzy inwestycje w Łódzkiem kosztowały w sumie 119 mln zł, z czego 38 mln zł pochodziło ze środków UE. Muzeum Sztuki w Łodzi jest najstarszą na świecie - po Museum of Modern Art w Nowym Jorku - instytucją gromadzącą i promującą sztukę nowoczesną. Jego nowy obiekt "ms2" powstał w zrewitalizowanym XIX-wiecznym pofabrycznym budynku na terenie łódzkiej Manufaktury.
Tomasz Merta podkreślił, że dzięki przynależności do UE, w polskiej kulturze udało się zrobić już dużo, ale najbardziej wyczekiwane i spektakularne działania dopiero będą realizowane. Wśród kluczowych projektów, które mają zostać realizowane ze środków UE w najbliższych latach znajdują się m.in. budowa Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie oraz Europejskiego Centrum Solidarności w Gdańsku. (PAP)
agz/ ls/ jbr/
