W jednym z bloków byłego obozu Auschwitz I otwarto w środę wystawę pt. "Wyzwolenie KL Auschwitz". To pierwsza część powstającej w tym miejscu stałej narodowej ekspozycji rosyjskiej. Uroczystość poprzedziła główne obchody 65. rocznicy wyzwolenia obozu przez Armię Czerwoną, które po południu odbywały się na terenie dawnego obozu Auschwitz II-Birkenau.
W otwarciu wystawy brali udział m.in. minister edukacji i nauki Federacji Rosyjskiej Andriej Fursenko, rosyjscy dyplomaci, delegacja Centralnego Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej oraz dyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Piotr M.A. Cywiński.
Wystawa, która mieści się na parterze bloku nr 14, zajmuje 212 m kw. Opowiada o wyzwoleniu niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz 27 stycznia 1945 r. przez sowieckich żołnierzy 60. armii Pierwszego Frontu Ukraińskiego.
Ekspozycja składa się z trzech części. Pierwsza opowiada o samym momencie wyzwolenia obozu przez żołnierzy Armii Czerwonej. Jako pierwszy do obozu dotarł oddział szturmowy 106. Korpusu Strzelców pod dowództwem majora Anatolija Szapiro. Następnego dnia 107. Dywizja Strzelców dowodzona przez pułkownika Pietrienkę wyzwoliła obóz Auschwitz II-Birkenau. Odwiedzający zobaczyć mogą tu fragmenty kroniki wyzwolenia, mapy działań bojowych czy dokumenty sztabu armii. Osobny dział opowiada o żołnierzach, którzy brali udział w wyzwalaniu Auschwitz.
Część druga poświęcona jest ratowaniu więźniów Auschwitz i pokazuje wydarzenia bezpośrednio po wyzwoleniu. Ekspozycja opowiada także o poświęceniu lekarzy i lokalnej społeczności, zaangażowanych w pomoc ocalałym więźniom. Zobaczyć można także specjalną instalację pokazującą fragment wojskowego szpitala.
W trzeciej części przedstawione są wysiłki mające na celu dokumentację zbrodni popełnionych w obozie Auschwitz. Zaprezentowano tu m.in. dokumenty z pracy Nadzwyczajnej Komisji Państwowej ZSRR, relacje i wspomnienia byłych więźniów - m.in. świadectwa o ludobójstwie, eksperymentach medycznych i warunkach obozowych. Głównym elementem tej części ekspozycji jest symboliczne odgrodzone miejsce dla zbrodniarzy nazistowskich na procesie norymberskim.
Otwarta w środę wystawa jest pierwszym elementem stałej wystawy rosyjskiej, poświęconej losom więźniów Auschwitz pochodzących z ZSRR. Byli to przede wszystkim sowieccy jeńcy wojenni. Szacuje się, że do Auschwitz trafiło co najmniej 15 tys. jeńców, z czego 12 tys. zostało objętych ewidencją obozową, natomiast około 3 tys. nie zarejestrowano w obozie. Tych ostatnich zabito wkrótce po przywiezieniu do obozu.
Drugą pod względem liczebności grupą deportowanych z terenów ówczesnego ZSRR byli mieszkańcy Białorusi - mężczyźni, kobiety i dzieci, który w liczbie około 6 tys. zostali ujęci w czasie akcji pacyfikacyjnych skierowanych przez Niemców przeciw partyzantce w rejonie Mińska i Witebska. Organizatorem nowej ekspozycji narodowej Rosji jest - z upoważnienia Ministerstwa Kultury Federacji Rosyjskiej - Centralne Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej 1941-1945.
W stworzeniu wystawy współpracowało m.in. Państwowe Archiwum Federacji Rosyjskiej, Centralne Archiwum Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej, Archiwum Federalnej Służby Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej. Wykorzystano także archiwa osobiste Iwana Koniewa i Siergieja Kołpakowa oraz materiały z Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. Autorem projektu wystawy jest Olga Sokołowa, generalny dyrektor Republikańskiego Centrum Muzealnego GIM ZSA i architekt Iwan Minakow.
Stałe wystawy narodowe w muzeum Auschwitz-Birkenau powstają z inicjatywy byłych więźniów obozu. Pierwszą ekspozycję otwarto w 1960 roku. Pierwsza wystawa ówczesnego ZSRR otwarta została w muzeum w 1961 r. W 2003 r. strona rosyjska wystąpiła z propozycją stworzenia nowej wystawy. W 2004 r., w trakcie tworzenia nowej ekspozycji, pojawiły się poważne rozbieżności między organizatorami rosyjskimi a Muzeum oraz Międzynarodową Radą Oświęcimską. W wyniku tych różnic nie doszło do jej planowanego otwarcia w styczniu 2005 r.
Kontrowersje dotyczyły przede wszystkim uznania za obywateli radzieckich ofiar obozu, które pochodziły z polskich ziem włączonych do ZSRR po 17 września 1939 r. To samo dotyczyło obywateli krajów bałtyckich oraz części Rumunii, również zaanektowanych przez ZSRR na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow.
Po czterech latach bezruchu, w kwietniu 2007 roku rosyjskie media podały, że polska strona zamknęła wystawę. Muzeum zaprzeczyło, wyjaśniając zarazem, że istnieją poważne rozbieżności merytoryczne. We wrześniu 2007 r. doszło w Oświęcimiu do pierwszego spotkania po wywołaniu przez media tematu. Obie strony były wówczas zgodne, że muszą znaleźć rozwiązanie, które nie będzie konfliktogenne, a zarazem odzwierciedli fakty historyczne. Polscy i rosyjscy muzealnicy uznali, że potrzebne są dalsza współpraca i obustronne konsultacje. Ich zdaniem istnieje także konieczność przygotowania stosownych umów i stworzenia kalendarium prac.
Latem 2009 roku w Rosji powołany został nowy komitet do spraw przygotowania znowelizowanej wystawy, składający się z czołowych przedstawicieli najważniejszych rosyjskich instytucji muzealnych poświęconych okresowi II wojny światowej. Impas udało się na dobre przełamać jesienią ubiegłego roku. Prace nad przygotowaniem nowej narodowej ekspozycji rosyjskiej w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau zostały wówczas wznowione. (PAP)
kon/ szf/ mtb/ ls/ gma/
