"W 90-lecie powstań śląskich" - taki tytuł nosi wystawa otwarta w środę w Senacie z okazji 90. rocznicy III powstania śląskiego. Zaprezentowano na niej m.in. fotografie odznaczeń przyznawanych byłym uczestnikom walk o polskość Śląska.
"Wystawa przybliża wysiłek Śląska w drodze do macierzy po wielu wiekach pozostawania poza państwem polskim" - powiedział otwierając wystawę marszałek Senatu Bogdan Borusewicz. Przypomniał, że Ślązacy, którzy opowiedzieli się po I wojnie światowej za polskością swych ziem, często tę decyzję przypłacili krwią.
Na czołowym miejscu na wystawie znalazła się fotografia Orderu Virtuti Militari i zdjęcia odznaczonego orderem ppor. Marcina Watały, uczestnika wszystkich trzech powstań śląskich, członka Polskiej Organizacji Wojskowej, zasłużonego w III powstaniu w walkach o górę Św. Anny.
"Za udział w powstaniach śląskich Wódz Naczelny przyznał 100 Orderów Virtuti Militari. Odznaczono tym wyróżnieniem 97 osób; trzy nie nadane ordery wróciły do kapituły. To najzaszczytniejsze polskie odznaczenie bojowe marszałek Józef Piłsudski wręczył powstańcom w Katowicach w sierpniu 1922 r." - przypomniał Wojciech Moś z Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, które przygotowało wystawę.
Można na niej zobaczyć też m.in. fotografie Krzyży na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasług - osobnego odznaczenia za udział w powstaniach śląskich, oraz Gwiazdę Górnośląską, również nadawaną w okresie międzywojennym powstańcom.
I powstanie śląskie wybuchło w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 r. i objęło tereny powiatu rybnickiego i pszczyńskiego oraz część okręgu przemysłowego. Bezpośrednią przyczyną wybuchu powstania była masakra górników z kopalni "Mysłowice", którzy domagali się zaległych wypłat.
Na Śląsku wrzało jednak wcześniej. W maju na konferencji pokojowej w Wersalu zadecydowano, że o przynależności atrakcyjnych gospodarczo terenów Śląska przesądzi plebiscyt. Wobec trudności gospodarczych w regionie (górnicy nie otrzymywali pensji) pracę przerwało 40 kopalń.
Dzień po masakrze w "Mysłowicach", czyli 16 sierpnia, mieszkańcy śląskich miast zaczęli atakować posterunki Grenschutzu - niemieckiej straży granicznej. Jedne z pierwszych potyczek stoczono wokół Czułowa i Tychów. Powstańcy opanowali m.in. Tychy, Radzionków, Piekary i część Katowic, w tym dworzec kolejowy w Katowicach-Ligocie. Niemcom udało się wkrótce odbić te punkty.
Wobec przewagi wroga, 24 sierpnia dowódcy powstania wstrzymali walki. Nieprzygotowane organizacyjnie powstanie nie zakończyło się sukcesem politycznym, zwróciło jednak uwagę międzynarodowej społeczności na sprawę Śląska. Pod jej naciskiem Niemcy ogłosili amnestię dla uczestników powstania.
Rok później - 19 sierpnia 1920 r. - wybuchło II powstanie śląskie. Tym razem nie był to zryw spontaniczny - powstanie zostało ogłoszone przez Dowództwo Główne Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska i Polski Komisariat Plebiscytowy. Głównym celem walki zbrojnej Ślązaków było wyparcie niemieckiej Policji Bezpieczeństwa z obszaru plebiscytowego i zastąpienie jej strażą obywatelską, a następnie - nowo utworzoną policją plebiscytową.
24 sierpnia 1920 r. Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa ogłosiła rozwiązanie niemieckiej policji i powołała Policję Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie. Powstańcy uzyskali też zapewnienie o ukaraniu przywódców antypolskich ekscesów i usunięcie z obszaru objętego plebiscytem osób, które przybyły tam po 1 sierpnia 1919 r.
Trzecie powstanie śląskie wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. Było reakcją na niekorzystny dla Polski werdykt interpretującej wyniki Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej - Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki. W wyniku powstania Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z terenu objętego plebiscytem do Polski przyłączono 29 proc. obszaru i 46 proc. ludności.(PAP)
dsr/ hes/
