Zdjęcia, odezwy, ulotki, wspomnienia i dokumenty m.in. rota przysięgi składanej przez oddziały powstańcze oraz biżuteria i pamiątki patriotyczne znalazły się na wystawie poświęconej 150. rocznicy powstania styczniowego otwartej w Archiwum Głównym Akt Dawnych.
Wystawę "Mors sola victris, gloria victis. Śmierć jedynym zwycięzcą, chwała zwyciężonym" zainaugurowano w poniedziałek w stołecznej siedzibie placówki.
Ekspozycję otwiera część ukazująca nastroje społeczne przed wybuchem powstania i radykalizujące się nastroje społeczne. Ilustrują je m.in. artykuły z ówczesnej prasy, ryciny propagandowe, odezwy i ulotki. Drugi segment przybliża przebieg powstańczej walki zbrojnej i akcji politycznych. Dokumentują je m.in. tekst roty przysięgi powstańczej, odezwa Rządu Narodowego oraz plany bitew stoczonych pod Chruśliną i Żyrzynem na Lubelszczyźnie.
Trzeci fragment wystawy poświęcono ostatniemu dyktatorowi powstania Romualdowi Trauguttowi, jego życiu prywatnemu i działalności politycznej. Znalazł się tam odpis jego aktu małżeństwa, zeznania Traugutta z procesu członków Rządu Narodowego i spis straconych za udział w zrywie. Kolejne części przedstawiają udział Polaków i cudzoziemców w powstaniu, m.in. notatki Cypriana Norwida dotyczące zrywu i list Giuseppe Garibaldiego do jednego z uczestników powstania.
Dalsze fragmenty ekspozycji ukazują postawy społeczeństwa polskiego wobec zrywu, represje władz i skutki społeczne powstania. Ilustrują je listy imienne zakonników uczestniczących w zrywie, spis "zabitych za wierność prawowitemu rządowi w czasie powstania" i wykaz uczestników zrywu. Ekspozycję zamyka segment poświęcony powstaniu w pamięci uczestników i potomnych. Znalazły się tam fotografie powstańców, ich wspomnienia i deklaracje przystąpienia do Towarzystwa Weteranów Polskich 1863. Ekspozycję uzupełnia prezentacja biżuterii i pamiątek patriotycznych z okresu zrywu.
"Powstanie styczniowe było wydarzeniem dość kontrowersyjnym i niełatwym do jednoznacznej oceny. Lekcja, jaką podczas zrywu przerobił polski naród, może nas także dzisiaj wiele nauczyć. Wierzę, że ta wystawa i inne wydarzenia przygotowane z okazji rocznicy powstania, uświadomią przede wszystkim młodym ludziom, że historia nigdy nie była łatwa ani biało-czarna i im głębiej będziemy wchodzić w jej szczegóły, tym większą mamy szansę, by prawidłowo wartościować to, co się wydarzyło w historii i poradzić sobie lepiej z rzeczywistością" - mówiła podczas otwarcia wystawy wiceminister kultury Małgorzata Omilanowska.
Naczelny dyrektor Archiwów Państwowych Władysław Stępniak dodał, że obchodząc rocznicę powstania, oddajemy również hołd jego ofiarom i bohaterom. "Pamiętajmy, że stoczono 1229 bitew i potyczek, za broń w różnej postaci chwyciło ponad 200 tys. osób, a reperkusje powstania sięgały czasów bardzo od niego odległych. Powstanie wpisywało się w pewien proces dziejowy, który przyspieszył realizację aspiracji narodowowyzwoleńczych narodów Europy Środkowej i Wschodniej. Przez długi czas mówiło się, że jako naród jesteśmy takimi +pogrobowcami+ powstania styczniowego, ponieważ na trwałe wpisało się ono w polską literaturę, kulturę i tradycję" - podkreślił Stępniak.
Podczas otwarcia szef archiwów państwowych Mołdawii Ion Varta zaprezentował roboczą wersję przygotowywanej przez jego placówkę publikacji przedstawiającej wkład Polaków zamieszkałych na terenie Besarabii i guberni podolskiej (obecnie leżących na terenie Mołdawii) w działania powstańcze. "Wspierali oni uczestników zrywu moralnie i materialnie, transportowali amunicję, przekazywali informacje. Często byli za to represjonowani, jednak nigdy się nie wycofali, wykazując dużym męstwem i odwagą" - zaznaczył Varta.
Naczelny dyrektor Archiwów Państwowych w czasie uroczystości przekazał mu wykaz dokumentów z okresu XIV-XVI w. związanych z historią Mołdawii.
Wystawa "Mors sola victris, gloria victis. Śmierć jedynym zwycięzcą, chwała zwyciężonym" będzie czynna do 8 lutego. (PAP)
akn/ ls/ bk/
