*Z prawa do obniżenia wymiaru czasu pracy można korzystać w okresie, w którym pracownik lub pracownica mogłaby korzystać z urlopu wychowawczego. *
Oznacza to, że można z niego korzystać maksymalnie przez okres trzech lat na jedno dziecko. Górną granicą jest ukończenie przez dziecko lat czterech. Korzystanie z prawa do obniżenia czasu pracy nie wyklucza korzystania w urlopu wychowawczego, choć oczywiście z obu uprawnień nie można korzystać jednocześnie.
Możliwe jest jednak, że pracownik np. najpierw przez rok korzysta z urlopu wychowawczego, a następnie powraca do pracy, ale w obniżonym wymiarze czasu pracy
i w obniżonym wymiarze czasu pracy pracuje przez kolejne dwa lata, aż do końca okresu, w którym przysługuje prawo do urlopu wychowawczego.
Możliwa jest również sytuacji odwrotna - pracownik najpierw przez pewien czas korzysta
z prawa do obniżenia wymiaru czasu pracy, a następnie składa wniosek o udzielenie mu urlopu wychowawczego. Łącznie z obu uprawnień nie będzie można jednak korzystać w wymiarze przekraczającym 3 lata na jedno dziecko. Warto również wspomnieć, że obniżenie wymiaru czasu pracy w trybie art. 1867 k.p. nie wyklucza korzystania przez pracującą mamę z prawa do płatnych przerw na karmienie dziecka piersią.
Jeżeli zatem po obniżeniu wymiaru czasu pracy dobowy wymiar czasu pracy pracownicy nadal wynosi przynajmniej 6 godzin, mama będzie miała prawo do dwóch półgodzinnych przerw na karmienie dziecka piersią. Jeżeli po obniżeniu wymiaru czasu pracy pracownica pracuje mniej niż 6 godzin na dobę, ale nie mniej niż 4, to przysługuje jedna półgodzinna przerwa na karmienie.
Możliwy stopień obniżenia wymiaru czasu pracy
Obniżenie wymiaru czasu pracy może nastąpić do połowy pełnego wymiaru czasu pracy. Pracownik nie może zatem żądać obniżenia wymiaru czasu pracy do wymiaru niższego niż pół etatu. W pozostałym zakresie od pracownika zależy o ile wymiar czasu pracy ulegnie obniżeniu - ustawodawca nie wprowadził w tym zakresie żadnych dalszych ograniczeń. Pracownik może zatem żądać obniżenia wymiaru czasu pracy o np. godzinę dziennie, o 20 procent, do 3/4 etatu czy do połowy etatu. Obniżenie wymiaru czasu pracy będzie się jednak łączyło z proporcjonalnym obniżeniem wynagrodzenia.
Tryb obniżenia
Obniżenie wymiaru czasu pracy następuje na wniosek pracownika. Ustawodawca nie wskazał, w jakim terminie pracownik powinien ten wniosek złożyć. Optymalne byłoby jednak złożenie wniosku z odpowiednim, na przykład dwutygodniowym wyprzedzeniem, tak aby pracodawca mógł podjąć działania mające na celu zapewnienie prawidłowego działania zakładu pracy po obniżeniu przez pracownika wymiaru czasu pracy.
Chociaż przepisy nie regulują tego wyraźnie należy przyjąć, że wniosek powinien zostać złożony na piśmie, ze wskazaniem od kiedy i przez jaki okres pracownik chce korzystać z obniżonego wymiaru czasu pracy, oraz o ile wymiar czasu pracy obniżyć.
Nowelizacja zabezpieczająca interesy pracownika
W dniu 1 stycznia 2009 r. weszły w życie przepisy, które bardzo wzmacniają sytuację pracownika korzystającego z prawa do obniżenia wymiaru czasu pracy. Zgodnie z nowododanym art. 1868 kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.
Pracodawca będzie mógł wypowiedzieć umowę o pracę w razie upadłości i likwidacji pracodawcy oraz w razie gdy zachodzą przesłanki do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (czyli tzw. rozwiązania dyscyplinarnego). U pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników dopuszczalne będzie również wypowiedzenie takiemu pracownikowi umowy o pracę w razie zwolnień grupowych w trybie art. 5 ust. 1 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z pracownikami z przyczyn niedotyczących pracowników.
Jeżeli zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników będą się odbywać w trybie tzw. zwolnień indywidualnych, a pracownik jest reprezentowany przez zakładową organizację związkową, wówczas wypowiedzenie będzie mogło być dokonane, jeżeli zakładowa organizacja związkowa reprezentująca pracownika nie zgłosi sprzeciwu.
Obniżenie wymiaru czasu pracy jest sposobem na uelastycznienie czasu pracy. Pracownik chcący pozostać aktywnym zawodowo ma więc wybór i może skorzystać z prawa do alternatywnego wykorzystania urlopu wychowawczego i obniżenia wymiaru czasu pracy. Już dziś w praktyce jest dosyć często stosowany, jako sposób na godzenie życia zawodowego i rodzinnego - mówi Daniel Prędkopowicz.
Autorka jest ekspertem projektu AlterPraca.pl, doktorem na Uniwersytecie Warszawskim