Kto może zostać opiekunem prawnym?

Opiekun prawny to osoba, która ma za zadanie zastąpić dziecku rodziców, a także wypełnić wszystkie ciążące na nich obowiązki. Jest przedstawicielem ustawowym małoletniego, dlatego może dokonywać czynności prawnych w imieniu dziecka i ma za zadanie chronić jego interesy prawne, osobiste oraz finansowe. Opiekun prawny powinien także dbać o potrzeby życiowe osoby, nad którą sprawuje opiekę, a także dbać o jej majątek. Opieka, czyli stosunek prawny łączący opiekuna i podopiecznego, jest uregulowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. 

Opiekuna prawnego ustanawia się w dwóch przypadkach: dla osoby małoletniej, gdy żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska lub pozostają oni nieznani i dla osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej.

Opiekunem prawnym powinna zostać w miarę możliwości osoba wskazana przez rodziców dziecka, jeśli nie zostali oni pozbawieni praw rodzicielskich. Może zrobić to także krewny lub inna bliska osoba, jeżeli nie stoi to na przeszkodzie dobru dziecka. Opiekunem prawnym powinna zostać w praktyce osoba, która jest dziecku najbliższa i najlepiej może zrealizować jego potrzeby. Często to chrzestni lub dziadkowie stają się opiekunami prawnymi dziecka, jeśli rodzice nie są w stanie sprawować nad nim opieki.

Jeżeli dziecko przebywa w placówce opiekuńczej, to jego opiekunem prawnym najczęściej mianuje się jedną z osób pracujących w charakterze opiekuna. Aby stać się opiekunem prawnym, składa się wniosek do sądu opiekuńczego i czeka na jego rozpatrzenie. 

Trzeba spełnić szereg warunków, by zostać opiekunem prawnym dziecka. Przyszły opiekun musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych i posiadać pełnię praw publicznych. Co więcej, nie może to być osoba, która została uprzednio pozbawiona przez sąd praw rodzicielskich lub zwolniona z opieki. Osoba, która chce zostać opiekunem prawnym, nie może być skazana za przestępstwo ani posiadać zakaz przebywania w określonych miejscach, a także zakaz kontaktowania się z określonymi osobami i opuszczania miejsca pobytu bez zgody sądu. 

Opiekunem prawnym nie zostanie także osoba, w stosunku do której zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się odpowiednio z obowiązków opiekuna. 

Ustanowienie opiekuna może zostać dokonane tylko przez sąd opiekuńczy, którym jest wydział rodzinny i nieletnich sądu rejonowego lub przez rodziców dziecka pełnomocnictwem notarialnym, które zastępuje orzeczenie sądu. 

Ze względu na to, że opiekun prawny sprawuje opiekę nad powierzoną osobą (małoletnim lub osobą ubezwłasnowolnioną) jego rola wiąże się z określonymi obowiązkami. Opiekun prawny powinien zapewnić dziecku środki do życia, mieszkanie, wyżywienie, a także zarządzać jego majątkiem i reprezentować w dokonywaniu czynności prawnych oraz składaniu oświadczeń woli. W razie potrzeby powinien także wystąpić o świadczenia z ubezpieczeń społecznych czy pomoc społeczną. Musi dbać o odpowiednią opiekę medyczną czy realizację obowiązku szkolnego w przypadku dziecka. Podkreślony w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym jest także zakaz stosowania kar cielesnych wobec dziecka. 

Opiekun prawny powinien wykonywać te obowiązki z należytą starannością, co oznacza, że powinien zawsze uwzględniać dobro podopiecznego. Przed podjęciem ważniejszych decyzji takich jak np. sprzedaż nieruchomości należącej do osoby, nad którą sprawuje opiekę, musi uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. 

Opiekun prawny pozostaje pod kontrolą sądu opiekuńczego, który powinien interesować się losem osoby pozostającej pod opieką. Instytucja może zweryfikować, czy opiekun dobrze wywiązuje się ze swoich obowiązków, a także udzielać mu wskazówek czy żądać wyjaśnień. Opiekun musi minimum raz w roku składać w sądzie opiekuńczym sprawozdanie dotyczące podopiecznego, a także rachunki związane z zarządzania jego majątkiem. Jeśli sąd opiekuńczy dojdzie do wniosku, że opiekun niewłaściwie wywiązuje się z obowiązków, może w pierwszej kolejności wydać określone polecenia, a w ostateczności także zwolnić go z opieki.