Trzy na cztery kraje należące do organizacji państw rozwiniętych OECD stosują mechanizm płacy minimalnej. Należy jednak uważać z jej wysokością. Realnym efektem zbyt wysokich płac minimalnych są bezrobocie wśród młodych i słabszy wzrost gospodarczy. Jaki jest optymalny poziom?
Jeśli rząd zdecydowałby się na wprowadzenie minimalnej ceny za alkohol, nietrudno byłoby sobie wyobrazić, jak zareagowałby rynek. Po pierwsze, spadłaby sprzedaż alkoholi legalnych, a pojawiłyby się w sprzedaży trunki z nielegalnych wytwórni. Po drugie, tańsze marki zniknęłyby z rynku, bo popyt na nie uzależniony jest od ceny.
Ciekawe, że tego samego mechanizmu nie zauważa się w przypadku ustalania przez rządy płacy minimalnej. Praca, podobnie jak każdy towar, podlega prawom rynkowym. Ma swoją wartość, jest na nią popyt (pracodawcy) i podaż (pracownicy), a rynek ustala cenę w zależności od jej jakości (kwalifikacji pracownika) i dostępności na danym terenie.
Jeśli ustalimy płacę minimalną na zbyt wysokim poziomie, tj. takim, który zaczyna realnie wpływać na gospodarkę, na rynku pracy zaczną się dziać rzeczy podobne do każdego innego rynku. Spadnie więc popyt na pracę mniej wykwalifikowanych pracowników (m.in. młodzieży) i pojawi się wśród nich większe bezrobocie. Części firm nie będzie stać na utrzymanie zatrudnienia na dotychczasowym poziomie i zaczną one zwalniać ludzi, czyli wzrośnie bezrobocie. Rozwinie się czarny rynek, gdzie zatrudnia się „na gębę”.
Płaca minimalna w OECD to już norma
W krajach rozwiniętych ustalona przez rząd płaca minimalna jest już właściwie normą. Ten mechanizm stosuje 26 spośród 34 państw OECD. Dwa państwa-kandydaci do organizacji - Łotwa i Kolumbia - również przyjęły już takie rozwiązania. Od 1990 roku wprowadziło je 9 krajów OECD - największy z nich to Niemcy.
W tych krajach OECD, które stosują instytucję płacy minimalnej, stanowiła ona w 2013 r. średnio 39 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Najwyższy jej poziom miała Francja (51 proc. przeciętnego wynagrodzenia), Nowa Zelandia (51 proc.) i Słowenia (50 proc.). Polska jest w tym zestawieniu w połowie stawki na 11. miejscu z płacą minimalną na poziomie 40 proc. średniego wynagrodzenia.
Co ciekawe, jeśli weźmiemy 10 państw, których średni poziom płacy minimalnej w latach 2004-2013 był najwyższy, to tylko w dwóch - w Australii i Chile - wzrost gospodarczy w latach 2005-2014 był wyższy od przeciętnego dla OECD (+22,1 proc.).
Gdyby nie brać innych czynników pod uwagę, a tylko zależność między poziomem płacy minimalnej a wzrostem gospodarczym, można powiedzieć, że nie sprawdza się ona w Europie, a poza Europą już tak nie przeszkadza w dynamice wzrostu. Spośród 10 krajów o najwyższym udziale płacy minimalnej w przeciętnym wynagrodzeniu tylko dwa - Australia i Chile - osiągnęły wzrost PKB wyższy od średniej dla OECD, a Kanada i Nowa Zelandia miały dynamikę zmian gospodarki nieznacznie niższą od średniej.
Poziom płacy minimalnej a wzrost gospodarczy
Nie było w tym zestawieniu Niemiec, które dopiero od 2015 r. przyjęły ogólnokrajowy poziom płacy, niepozwalający pracodawcom płacić zatrudnianym mniej niż 1473 euro. To jedno z najwyższych obecnie minimów płacowych na świecie. Wcześniej Niemcy stosowali co prawda minimalną stawkę godzinową, ale nie była jednolita i zależała od branży. Obecne wynagrodzenie minimalne u naszych zachodnich sąsiadów jest szacunkowo o 240 euro miesięcznie wyższe niż w ubiegłym roku.
| Miesięczna płaca minimalna w wybranych krajach (w EUR) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 2015 | 2014 | 2013 | zmiana 2013-2015 | miesięczny PKB na głowę | |
| Luksemburg | 1 923 | 1 921 | 1 874 | 49 | 6 950 |
| Belgia | 1 502 | 1 502 | 1 502 | 0 | 3 008 |
| Holandia | 1 502 | 1 486 | 1 469 | 32 | 3 242 |
| Niemcy | 1 473 | 1 232* | 1 232* | 241 | 2 933 |
| Irlandia | 1 462 | 1 462 | 1 462 | 0 | 3 350 |
| Francja | 1 458 | 1 445 | 1 430 | 27 | 2 700 |
| Wielka Brytania | 1 379 | 1 251 | 1 250 | 129 | 2 867 |
| Japonia | 1 066 | 960 | 995 | 71 | 2 278 |
| USA | 1 035 | 911 | 952 | 83 | 3 425 |
| Słowenia | 791 | 789 | 784 | 7 | 1 508 |
| Hiszpania | 757 | 753 | 753 | 4 | 1 892 |
| Malta | 720 | 718 | 697 | 23 | 1 550 |
| Grecja | 684 | 684 | 684 | 0 | 1 358 |
| Portugalia | 589 | 586 | 566 | 23 | 1 383 |
| Turcja | 424 | 362 | 416 | 9 | 547 |
| Polska | 410 | 404 | 393 | 17 | 892 |
| Chorwacja | 396 | 396 | 372 | 23 | 850 |
| Estonia | 390 | 355 | 320 | 70 | 1233 |
| Słowacja | 380 | 352 | 338 | 42 | 1158 |
| Łotwa | 360 | 320 | 287 | 73 | 1008 |
| Węgry | 333 | 342 | 335 | -3 | 875 |
| Czechy | 332 | 310 | 318 | 14 | 1225 |
| Litwa | 300 | 290 | 290 | 10 | 1033 |
| Czarnogóra | 288 | 288 | 193 | 95 | 446 |
| Serbia | 235 | 235 | 233 | 2 | 1158 |
| Rumunia | 218 | 190 | 158 | 60 | 625 |
| Bułgaria | 184 | 174 | 159 | 26 | 483 |
_ * minimalna stawka przed 2015 r. 7 euro/h - stawki zróżnicowane w landach i branżach _
_ Źródło: Money.pl za Eurostat _
Wysokie minimum niebezpieczne dla młodych
Minimum wynagrodzenia traktowane jest jako zdobycz socjalna i społeczeństwu niełatwo jest się z nią się pożegnać. Jak niebezpieczne jest ustawienie płacy minimalnej na za wysokim poziomie, pokazują przykłady gospodarek, które w pewnym momencie wpadły w kłopoty, a w newralgicznych momentach ich rządy nie były w stanie zaryzykować popularności, żeby zrobić to, co konieczne.
Krajami z ustawową płacą minimalną, w których najbardziej wzrosło bezrobocie wśród młodych (20-29 lat) w latach 2005-2015, są:
- Grecja, gdzie młodych bez pracy było w 2014 r. 44,2 proc., czyli o 26 punktów procentowych więcej niż 10 lat wcześniej,
- Hiszpania - bezrobocie młodych 37,7 proc., wzrost o 24 punkty procentowe w 10 lat,
- Irlandia - bezrobocie młodych 17,7 proc., wzrost o 12 punktów procentowych w 10 lat.
W przypadku Grecji rząd nie mógł się powstrzymać od podnoszenia płacy minimalnej nawet po początku globalnego kryzysu finansowego w 2008 r. W latach 2005-2010 wzrosła ona z 668 do 863 euro (z 46 proc. PKB na mieszkańca do 52 proc.), a obniżona została dopiero w 2013 r. do 684 euro (50 proc. PKB). Opieszałość w niepopularnych decyzjach zepchnęła wielu młodych w stronę urzędów pracy. O ile w roku 2005 r. bezrobocie w grupie wiekowej 20-29 lat wynosiło 18,5 proc., to w 2013 r. już 47,4 proc. Gorsze kwalifikacje tych, którzy dopiero startują na rynku pracy, powodują, że wysoka bariera wynagrodzenia przy problemach gospodarki coraz bardziej utrudnia pierwsze zatrudnienie.
Podobne zjawisko obserwować można było w Hiszpanii. Przed kryzysem minimalne wynagrodzenie rosło z 599 euro w 2005 r. (34 proc. PKB na głowę) do 700 euro w 2008 r. Teraz jest znacznie wyższe - 757 euro (40 proc. PKB na głowę) - a młodzi z trudnością znajdują zajęcie zarobkowe (37,7 proc. bezrobocia w grupie 20-29 lat).
Na zamrożenie płac minimalnych zdecydowała się natomiast Irlandia i od czasu kryzysu w 2008 r. wynoszą one 1462 euro. Od 2005 r. do 2008 r. wzrosły jednak o aż 24 proc., z 1183 euro, czyli z 36 proc. PKB na głowę, do 1462 euro (44 proc. PKB). Obecnie nadal minimalne wynagrodzenia stanowią 44 proc. PKB, a bezrobocie wśród młodych - choć spadło z 22,4 proc. w 2011 r. do 17,7 proc. w 2014 r. - nadal jest na trzykrotnie wyższym poziomie niż w 2005 r.
| Kraje z najwyższym poziomem płacy minimalnej w PKB per capita a bezrobocie wśród młodych | ||||
|---|---|---|---|---|
| płaca minimalna jako % PKB | bezrobocie wśród młodych | zmiana nominalna PKB per capita 2004-2014 (% w euro) | zmiana realna* PKB per capita 2004-2014 (% w euro) | |
| średnia dla krajów UE, USA i Japonii | 34,3 | 16,0 | 49,2 | 24,0 |
| Turcja | 59,7 | 15,4 | 42,6 | 18,5 |
| Francja | 53,4 | 16,8 | 22,3 | 1,6 |
| Malta | 51,0 | 7,2 | 60,3 | 33,3 |
| Belgia | 50,3 | 15,6 | 28,9 | 7,2 |
| Grecja | 49,7 | 44,2 | -3,0 | -19,4 |
| Holandia | 47,0 | 7,6 | 28,8 | 7,1 |
| Wielka Brytania | 46,8 | 9,7 | 15,1 | -4,4 |
| Irlandia | 44,7 | 17,7 | 8,9 | -9,4 |
| Słowenia | 44,6 | 19,1 | 33,1 | 10,6 |
| Polska | 41,7 | 15,8 | 101,9 | 67,8 |
_ * z uwzględnieniem inflacji _ w strefie euro _20,41 proc. w latach 2004-2014 _
_ Źródło: Money.pl za Eurostat _
_ _
Jaki jest optymalny poziom płacy minimalnej?
Instytucja płacy minimalnej zbudowana jest na zrozumiałym strachu ludzi przed zbyt dużą siłą pracodawców na rynku pracy. Ten strach próbują leczyć politycy, uniemożliwiając pracodawcom płacenie mniejszych kwot miesięcznie niż ustalona ustawowo stawka. Czasami w swoich zapędach jednak przesadzają i przychylanie nieba wyborcom przybiera rozmiary niebezpieczne dla gospodarki i w rezultacie dla samych wyborców.
Jaki jest najlepszy względny poziom płacy minimalnej (względny, czyli w relacji do PKB na mieszkańca)? Na to pytanie można spróbować odpowiedzieć, analizując, jaki był przyrost PKB w latach 2004-2014 i bezrobocie wśród młodych w 2014 r. w krajach, które swoimi danymi obejmuje Eurostat.
Względny poziom płacy minimalnej 2004-2014 a wzrost PKB i bezrobocie młodych
Jak widać, im wyższy względny poziom płacy minimalnej, tym niższy realny (liczony w euro z uwzględnieniem inflacji 20,3 proc.) wzrost gospodarczy.
W grupie krajów, które płacę minimalną ustaliły na poziomie 1,0-29,9 proc. PKB, przeciętny realny wzrost gospodarczy w latach 2004-2014 był na poziomie 47 proc. (najwyższy w Rumunii 123 proc., a najniższy w Japonii -22 proc.) a stopa bezrobocia w 2014 r. wśród młodych na poziomie 14 proc. (najniższa w Niemczech 6,7 proc., a najwyższa w Chorwacji 29 proc.).
W krajach, w których względny wskaźnik płacy minimalnej był w zakresie 30,0-39,9 proc., realny wzrost gospodarczy w latach 2004-2014 był na poziomie 22 proc. (najwyższy w Bułgarii 85 proc., najniższy w Hiszpanii -4 proc.), a bezrobocie młodych w 2014 r. średnio 23 proc. (najwyższe w Hiszpanii 38 proc., a najniższe na Węgrzech 13 proc.).
W krajach ze względnym wskaźnikiem płacy minimalnej na poziomie 40,0-49,9 proc. realny wzrost gospodarczy w latach 2004-2014 był na poziomie 9 proc. (najwyższy w Polsce 68 proc., najniższy w Irlandii -9 proc.), a bezrobocie młodych w 2014 r. średnio 19 proc. (najwyższe w Grecji 44 proc., a najniższe w Holandii 8 proc.).
Wreszcie w krajach ze względnym wskaźnikiem płacy minimalnej na poziomie 50-59,9 proc. realny wzrost gospodarczy w latach 2004-2014 był na poziomie 9 proc. (najwyższy w Turcji 19 proc., najniższy we Francji 2 proc.), a bezrobocie młodych w 2014 r. średnio 16 proc. (najwyższe we Francji 17 proc., a najniższe w Turcji 15 proc.).
Na optymalny poziom wygląda ten najniższy, czyli poniżej 30 proc. udziału płacy minimalnej w PKB. Kraj zachowuje dynamikę wzrostu gospodarczego, przy jednoczesnym niskim poziomie bezrobocia osób, które dopiero wchodzą na rynek pracy.
Polska jest wśród krajów z wysokim poziomem płacy minimalnej - średnio 42 proc. PKB w latach 2004-2014. Jesteśmy więc w grupie wysokiego ryzyka razem Grecją i Irlandią, dla których recesja stała się problemem dużo większym niż w innych państwach, m.in. wpłynęła na ograniczenie perspektyw dla młodych. U nas młodzi zresztą bardzo chętnie wyjeżdżają do krajów bardziej rozwiniętych, co swoją drogą sztucznie obniża statystyki bezrobocia.
Chwilowo to wszystko wydaje się nie przeszkadzać polskiemu wzrostowi gospodarczemu (68 proc. wzrostu realnego w latach 2004-2014), ale już poziom bezrobocia wśród młodych jest dość wysoki - 16 proc., na poziomie przeciętnym dla krajów UE, USA i Japonii.
Doświadczenia innych krajów sugerują, że rządzący powinni powstrzymać skłonności do podnoszenia minimum płacowego, przynajmniej do stopnia nieprzekraczającego wzrost PKB, bo ewentualne wahania gospodarki światowej mogą sprowadzić na gospodarkę kraju duże problemy.
Czytaj więcej w Money.pl
- [ ( http://static1.money.pl/i/h/109/m340845.jpg ) ] (http://www.money.pl/gospodarka/unia-europejska/wiadomosci/artykul/placa-minimalna-w-niemczech-to-skomplikowana,38,0,1787686.html#utm_source=money.pl&utm_medium=referral&utm_term=redakcja&utm_campaign=box-podobne) Niekorzystne dla Polski prawo pod lupą Unii
- [ ( http://static1.money.pl/i/h/111/m318575.jpg ) ] (http://www.money.pl/gospodarka/unia-europejska/wiadomosci/artykul/niemcy-niszcza-wewnetrzny-unijny-rynek,181,0,1786549.html#utm_source=money.pl&utm_medium=referral&utm_term=redakcja&utm_campaign=box-podobne) "Niemcy niszczą wewnętrzny unijny rynek"
- [ ( http://static1.money.pl/i/h/229/m204261.jpg ) ] (http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/placa-minimalna-niemieccy-zwiazkowcy-ostro,152,0,1781912.html#utm_source=money.pl&utm_medium=referral&utm_term=redakcja&utm_campaign=box-podobne) Niemieccy związkowcy bronią płacy minimalnej
- [ ( http://static1.money.pl/i/h/9/m330505.jpg ) ] (http://www.money.pl/gospodarka/raporty/artykul/minimalna-stawka-godzinowa-zwiazkowcy-biora,112,0,1737328.html#utm_source=money.pl&utm_medium=referral&utm_term=redakcja&utm_campaign=box-podobne) Związkowcy chcą płacy minimalnej na śmieciówkach