Rząd mówi o "oszustwach" 800 plus wśród cudzoziemców. Pokazali dane

Coraz częściej pojawia się temat nadużyć wśród cudzoziemców. Premier Donald Tusk w czerwcu mówił o 52 tys. postępowań o zwrot nienależnie pobranych świadczeń. Tę samą liczbę powtórzył wiceminister Maciej Duszczyk. Jak zauważyła "Gazeta Wyborcza", brakowało jednak istotnego kontekstu – dane dotyczyły całego okresu od początku wojny w Ukrainie w 2022 r. do połowy 2025 r.

Co więcej, aż 84 proc. przypadków miało miejsce przed 28 stycznia 2023 r. Wtedy zaczęła obowiązywać procedura wymiany danych między Strażą Graniczną a ZUS. Od tego momentu instytucja może na bieżąco weryfikować, czy świadczeniobiorca przebywa w Polsce. Jeśli obywatel Ukrainy wyjedzie z kraju na ponad 30 dni, system automatycznie wstrzymuje wypłatę.

Dane ZUS pokazują wyraźnie skalę zmian:

• 2022 r. – 35,9 tys. spraw o nadużycia,
• 2023 r. – 12,5 tys.,
• 2024 r. – 3,7 tys.,
• pierwsza połowa 2025 r. – zaledwie 200.

Od końca lutego 2022 r. do końca stycznia 2023 r. odnotowano 43,1 tys. przypadków, gdy świadczenie było pobierane po opuszczeniu Polski. W półtora roku po uszczelnieniu systemu – jedynie 8,5 tys.

Kolejnym ograniczeniem była zmiana z 2024 r., kiedy wprowadzono obowiązek szkolny dla ukraińskich dzieci i powiązano z nim wypłaty. To obniżyło liczbę nadużyć o kolejne 30 proc.

Eksperci podkreślają, że działania z lat 2023–2024 znacząco uszczelniły system, co nie zawsze znajduje odzwierciedlenie w narracji politycznej. – Rząd mówi o walce z nadużyciami, ale nie wyjaśnia, na czym one polegają. Podstawą utraty prawa do świadczenia jest opuszczenie Polski na ponad 30 dni. W takim przypadku ZUS wstrzymuje wypłatę – mówi w rozmowie z "Gazetą Wyborczą" prof. Ryszard Szarfenberg, politolog i ekspert ds. polityki społecznej.

Dodaje jednak, że pojawił się inny problem – tzw. nadużycia systemowe. – ZUS nie wypłaca świadczenia dzieciom, które mają do niego prawo, bo rodzice nie zdążyli dostarczyć dokumentu, dane nie zostały zaktualizowane albo pojawiły się inne bariery biurokratyczne. W efekcie część uprawnionych rodzin wypada z systemu. Takie "oszczędzanie" odbywa się kosztem najsłabszych – podkreśla ekspert.

Od września 2025 r. obowiązuje kolejna zmiana – świadczenie przysługuje tylko wtedy, gdy rodzic pracuje. Zdaniem prof. Szarfenberga takie podejście uderza w osoby w najtrudniejszej sytuacji. Dane ZUS z 2024 r. pokazują, że ponad 1/3 migrantów pracuje na umowach cywilnoprawnych, które można łatwo stracić.

Jeśli ktoś nagle zostanie bez pracy, traci też prawo do 800 plus. Tymczasem świadczenia na dzieci powinny być powszechne i niezależne od statusu zawodowego rodziców – ocenia ekspert.