W zgodzie z klimatem. Rekordowe fundusze na infrastrukturę, klimat i środowisko

Program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (FEnIKS) jest następcą Programu Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Dofinansowane z niego projekty powinny spełniać założenia Europejskiego Zielonego Ładu. Współfinansowane będą inwestycje jednego z pięciu obszarów: energetyki, środowiska, transportu, zdrowia i kultury.

Konferencja otwierająca realizację programu odbyła się 1 marca w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej. Zapis tego wydarzenia można zobaczyć na stronie FEnIKS. Przyjrzyjmy się zatem bliżej założeniom programu.

Europejski Zielony Ład nakłada na Polskę obowiązek zmniejszenia do 2030 r. emisji CO2 w sektorach non-ETS (nieobjętych systemem handlu uprawnieniami do emisji) o 7 proc. w stosunku do 2005 r. Mówimy tu o transporcie, rolnictwie, mieszkalnictwie oraz gospodarce odpadami. Wszystkie odpowiadają za 50 proc. emisji, przy czym największymi winowajcami są: transport – 27 proc. i gospodarstwa domowe – 30 proc. I to na nie zostanie położony nacisk w priorytetach programu FEnIKS.

Na finansową pomoc z UE mogą liczyć projekty zwiększające efektywność energetyczną budynków, wspierające rozwój OZE oraz infrastrukturę energetyczną i ciepłowniczą, a także sektor środowiska. O dotację mogą się również ubiegać projekty zakładające modernizację linii kolejowych oraz taboru kolejowego do przewozu pasażerów i towarów, usprawniające publiczny transport zbiorowy w miastach ale też budowę i przebudowę dróg. Wsparcie otrzymają też ośrodki zdrowia, opieka ambulatoryjna oraz psychiatryczna, instytucje kultury.

Energia pod szczególną ochroną

Efektywne sieci przesyłowe i dystrybucyjne, magazynowanie energii, zwiększenie możliwości odbioru energii z OZE oraz inteligentne liczniki. Nowoczesne zarządzanie energią to nie tylko ekologia i ograniczanie emisji, ale również – po wdrożeniu nowych modeli rozliczeń konsumentów – szansa na oszczędności dla odbiorców końcowych, a więc każdego z nas. Budowa smart grids, czyli inteligentnych sieci energetycznych służy wsparciu tych założeń.

40 proc. budynków wielomieszkaniowych w Polsce wymaga termomodernizacji. 75 proc. wspólnot mieszkaniowych i spółdzielni, które nimi zarządzają, nie decyduje się jednak na takie inwestycje ze względu na ich koszty i brak środków własnych. Efektem są zatrważające statystyki: 70 proc. gospodarstw domowych nie spełnia podstawowych warunków termoizolacji, a 20 proc. nie stać na ogrzewanie, które gwarantuje optymalne warunki życia. Wsparcie z programu FEnIKS będzie można uzyskać na termomodernizacje budynków mieszkalnych i publicznych, ale także na poprawę efektywności energetycznej w dużych i średnich przedsiębiorstwach. To ogromna szansa na przeprowadzenie remontu poprawiającego bilans energetyczny budynku. W budynkach będzie cieplej, a zużycie energii do ogrzewania znacznie spadnie.

Zmniejszać emisję

Ocieplenie klimatu, gwałtowne burze, ulewy i huragany stają się powoli naszą codziennością. Mniej gazów cieplarnianych daje szansę na zatrzymanie szkodliwych zmian klimatycznych i ekologicznych. By to się udało, potrzebne jest zaangażowanie wielu sektorów gospodarki, instytucji, organizacji i obywateli.

Ograniczenie szkodliwych emisji możliwe jest dzięki projektom rozbudowy lub modernizacji sieci ciepłowniczej oraz powstawaniu źródeł wysokosprawnej kogeneracji. Inwestycje w infrastrukturę ciepłowniczą przyczyniają się do likwidacji źródeł niskiej emisji, poprawiając jednocześnie jakość powietrza.

Emisję spalin skutecznie zmniejszy m.in. dobrze zaplanowany transport zbiorowy w miastach, realizowany przez tabor napędzany prądem lub ekologicznym paliwem (gazem czy wodorem). Wygodę pasażerów i komfort przemieszczania się wesprą natomiast centra przesiadkowe czy inteligentne systemy zarządzania transportem. Dodatkowo plany zrównoważonej mobilności miejskiej ułatwią kompleksowe planowanie transportu w miastach i ich otoczeniu. Choć głównym celem jest oszczędność energii, ograniczenie emisji spalin i ekologia, te zmiany sprzyjają także komfortowi pasażerów. I na tego rodzaju projekty będzie można otrzymać dotację z programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko.

Odnawialne źródła energii

Drugim ważnym punktem decydującym o powodzeniu zadania zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych jest rezygnacja z węgla i pozyskiwanie energii z odpowiednio wykorzystanych źródeł odnawialnych. Są nimi m.in. energia słoneczna, biomasa, wiatr czy woda. Wsparcie z programu FEnIKS będzie można otrzymać również na panele fotowoltaiczne montowane na domach jednorodzinnych oraz pompy ciepła.

Ważnym punktem reformy systemu energetycznego jest znaczący wzrost możliwości magazynowania produkowanej energii, a program FEnIKS będzie wspierał takie projekty.

Udział energii OZE w finalnym zużyciu energii w Polsce wynosi w tej chwili ok. 17 proc. W tym samym czasie w sąsiednich Niemczech jest to już prawie połowa, więc nasza energetyka ma sporo do nadrobienia. Wsparcie mogą otrzymać także projekty wytwarzania paliw alternatywnych przy pomocy OZE czy budowa instalacji wodorowych.

Recykling i biosfera

Do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych przyczynia się także gospodarka o obiegu zamkniętym. Na finansowe wsparcie będą mogły liczyć projekty przetwarzania odpadów, zadania zmniejszające produkcję odpadów żywnościowych czy obniżające ilość odpadów wyprodukowanych w przedsiębiorstwach, a także zachęcające ludzi do ograniczania odpadów oraz prawidłowej ich segregacji.

10,2 mln ha, czyli ponad 30 proc. Polski to obszary chronione ze względu na walory przyrodnicze i geologiczne. 1800 gatunków grzybów, roślin i zwierząt objętych jest ochroną ścisłą. Zagrożonych wyginięciem jest 147 gatunków zwierząt (z tego 89 krytycznie) oraz 133 gatunki roślin (z tego aż 74 krytycznie). Lista organizmów, których liczba w populacjach spada, z roku na rok się wydłuża. Bez odpowiedniej ochrony i wsparcia takich działań jak obserwacja, liczenie, opieka i odradzanie gatunków kozica tatrzańska, głuszec czy niepylak apollo już wkrótce mogą podzielić losy legendarnych tarpanów czy turów.

Program FEnIKS wspiera ochronę zasobów dla obszarów Natura 2000, parków narodowych i rezerwatów przyrody. Na dotacje będą mogły liczyć również projekty ochrony gatunkowej poza obszarami chronionymi, a także zwalczania inwazyjnych gatunków obcych.

Nie ma dobrej ochrony przyrody bez stałego monitoringu jakości powietrza, zasobów wodnych, gleby czy hałasu, a do precyzyjnych pomiarów potrzebny jest wysokiej klasy sprzęt badawczy, często połączony z odpowiednim oprogramowaniem pozwalającym na obliczenia i wnioski. Infrastruktura laboratoryjna czy obserwacyjna także będzie mogła być kupiona ze środków UE. Na wsparcie będą mogły liczyć również projekty nieinwestycyjne, np. pilotażowe badania.

Tereny zdegradowane i woda

Uwaga programu FEnIKS będzie skierowana także na oczyszczanie terenów zdegradowanych czy zanieczyszczonych, np. po zakładach przemysłowych. Dzięki pracom dofinansowanym z funduszy europejskich będzie można przywrócić funkcje przyrodnicze opustoszałym terenom. Te po byłych fabrykach czy zakładach mogą stać się przestrzenią o charakterze przyrodniczym, społecznym lub gospodarczym.

Od lat towarzyszy nam świadomość postępującego zmniejszania zasobów wodnych. Stąd projekty zmniejszające zużycie wody w codziennej aktywności (podczas prania, zmywania, sprzątania) lub w cyklach produkcyjnych (obiegi zamknięte wielokrotnie wykorzystujące tę samą wodę) są bardzo potrzebne, aby w sposób efektywny wykorzystywać dostępne zasoby. Niezwykle istotne jest także wykorzystywanie wód opadowych (np. do podlewania roślin) i budowanie zbiorników retencyjnych, aby radzić sobie w sytuacjach niskiego zasobu wodnego. I tego typu projekty znajdą finansowanie z programu FEnIKS.

Program skupi się również, na działaniach przeciwdziałających skutkom gwałtownych ulew, burz czy susz, które są szczególnie dotkliwe dla mieszkańców wielkich, wyasfaltowanych i wybrukowanych miast. Bardzo mocny akcent będzie położony na zazielenianie miast, w których brak drzew i duże połacie pozbawione cienia zwiększają temperaturę powietrza, a ogromne ulewy powodują lokalne podtopienia czy uszkodzenia dróg.

Celem FEnIKS jest zapewnienie gospodarki ściekowej zgodnej z wymogami dyrektywy ściekowej. Niemniej ważne jest również zapewnienie dostaw dobrej jakości wody, zmniejszenie zużycia wody, ujęcia jej w obieg zamknięty oraz

wto

́rne jej wykorzystanie w gospodarce komunalnej. Środki z programu będą przeznaczone na wspieranie przedsięwzięć związanych z budową nowej infrastruktury komunalnej do zbierania ścieków komunalnych oraz budową, przebudową, rozbudową i remontem istniejącej infrastruktury komunalnej do ich oczyszczania.

Kultura i ochrona zdrowia

Likwidacja barier w dostępie do kultury osób wykluczonych, wzrost liczby odbiorców, tworzenie nowych miejsc pracy – dzięki rozwojowi infrastruktury kulturalnej i ochronie dziedzictwa poprawi się dobrostan społeczny i ekonomiczny lokalnej społeczności. W programie Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko priorytetowo będą traktowane projekty zakładające ścisłą współpracę ze środowiskiem lokalnym. Promowane będą te, które odpowiadają na potrzeby mieszkańców, poprawiają jakość życia i wpływają na inne sfery naszej codzienności.

Społeczeństwo musi mieć dostęp do dobrej jakości usług służby zdrowia jak najbliżej miejsca zamieszkania pacjenta. Dzięki inwestycjom w wyposażenie jednostek leczniczych oferowanych w programie FEnIKS poszerzy się wachlarz i zwiększy dostępność usług w podstawowej opiece zdrowotnej oraz poprawi komfort i kompleksowość diagnostyki w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej. Oczekiwanym skutkiem będzie wczesne wykrywanie chorób i szybkie wdrożenie leczenia, ale również zmniejszenie jego kosztów i właściwe wykorzystanie zasobów.

Dzięki programowi FEnIKS przyspieszy również realizacja reformy psychiatrii w Polsce, poprzez wsparcie rozwoju opieki psychiatrycznej dla dzieci, młodzieży i dorosłych na wszystkich poziomach interwencji. Wsparcie otrzyma również system ratownictwa medycznego w zakresie infrastruktury łączności i bazy szkoleniowej dla Lotniczego Pogotowia Ratunkowego, by w nagłych przypadkach adekwatna pomoc docierała szybko i bezpiecznie.

Podróżuj w komforcie

Polska jest beneficjentem czwartej unijnej perspektywy. Do tej pory zrealizowano tysiące projektów, a jedne z najbardziej widocznych to poprawa stanu dróg publicznych i linii kolejowych wraz z punktami obsługi podróżnych.

Bazowa Transeuropejska Sieć Transportowa (TEN-T) – zgodnie z założeniami UE – ma być ukończona do 2030 r. Zagwarantuje ona spójność terytorialną UE oraz usprawni swobodny przepływ osób i towarów na terenie Wspólnoty. Dzięki tej perspektywie priorytetowe miejsce będą miały projekty drogowe, które uzupełnią istniejące braki w sieci TEN-T. Z programu będzie mogła być finansowana także budowa obwodnic, które wyprowadzą ruch tranzytowy poza centra miast i miejscowości. Program FEnIKS obejmie również te odcinki dróg krajowych, które będą łączyć kolejne miejscowości z siecią TEN-T. Ten sam warunek w zakresie dokończenia sieci bazowej TEN-T do 2030 r. będzie dotyczył również sieci kolejowej. Zasadnicze wsparcie będzie dotyczyło największych inwestycji kolejowych w kraju, które uzupełnione zostaną m.in. projektami wspierającymi zakup taboru, modernizację dworców kolejowych czy np. przejazdów drogowo-kolejowych, poprawiając tym samym nie tylko jakość świadczonych usług, ale i bezpieczeństwo w ruchu kolejowym.

Dodatkowo Program FEnIKS będzie wspierał projekty dotyczące wzmocnienia roli transportu intermodalnego w przewozie towarów oraz przyczyniające się do przesunięcia transportu towarów z dróg na kolej poprzez wsparcie budowy terminali przeładunkowych oraz zakupu specjalistycznego taboru.

Konkursy w programie FEnIKS ruszą wkrótce. Pełny harmonogram można znaleźć na stronie Funduszy Europejskich. Warto już dziś się z nim zapoznać.

Zmiany infrastrukturalne dotyczące klimatu oraz środowiska przynoszą nie tylko korzyści ekonomiczne i społeczne. Sprawiają także, że ludziom żyje się lepiej, zdrowiej, bezpieczniej i bardziej komfortowo. Z każdym nowym zrealizowanym zadaniem Polska przybliża się do krajów lepiej rozwiniętych. Co więcej, program Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko sprawi, że uda się osiągnąć wiele założonych przez UE celów w założonym czasie.