Prawie każdy z nas w trakcie swego życia dorabia się większego lub mniejszego majątku. Pomimo, że generalnie wiemy co się z nim stanie po naszej śmierci – komu on przypadnie - często jednak nie podejmujemy żadnych decyzji w tym zakresie. Wydaje się nam, że nas ten problem nie dotyczy, że mamy jeszcze czas.
Warto wiedzieć, że jeżeli nie pozostawimy po sobie dyspozycji co do naszego majątku nasi potencjalni spadkobiercy będą musieli dochodzić swoich racji przed sądem. W przypadku, gdy dojdą między sobą do szybkiego porozumienia, brak testamentu pociągnie za sobą jedynie koszty postępowania sądowego (20 zł tytułem wpisu sądowego ). Gorzej sytuacja będzie się przedstawiać, jeżeli strony nie zawrą konsensusu – czekać ich będzie długotrwałe i kosztowne rozstrzyganie sporu przed sądem.
_ Aby oszczędzić takich problemów naszym spadkobiercom najrozsądniej jest za życia sporządzić akt ostatniej woli zwany testamentem. _
Co to jest testament?
Testament to czynność prawna, w której określona osoba (testator) rozrządza swoim majątkiem na wypadek śmierci, czyli wskazuje jaka jest jej wola co do tego kto i w jakich częściach powinien odziedziczyć jej majątek. W jednym testamencie może być zawarte rozrządzenie majątkiem tylko jednej osoby, nawet małżonkowie nie mogą sporządzić testamentu wspólnie.
Dodatkowo należy pamiętać, że osoba, która chce sporządzić testament powinna:
1. mieć pełną zdolność do czynności prawnych (ukończone 18 lat i brak ubezwłasnowolnienia). Testamentu nie można sporządzić przez przedstawiciela ustawowego (np. rodzic nie może sporządzić testamentu za swoje małoletnie dziecko, chociaż jest uprawniony do dokonywania czynności prawnych w jego imieniu), czy pełnomocnika
2. być świadoma, że jej zachowanie spowoduje skutek w postaci sporządzenia testamentu i mieć wolę (chcieć) jego sporządzenia
3. sporządzić testament w jednej z prawnie dozwolonych form. Dokument, który nie jest sporządzony w jednej z przewidzianych w prawie form testamentu, nie może być uznany za testament
Jak sporządzić testament i ile to kosztuje?
Testament można sporządzić na trzy sposoby:
1. własnoręcznie (testament holograficzny),
2. z udziałem notariusza (testament notarialny)
3. przed wójtem (burmistrzem lub prezydentem miasta), sekretarzem gminy lub kierownikiem urzędu stanu cywilnego, w obecności 2 świadków (testament allograficzny)
Najprostszym sposobem sporządzenia testamentu jest jego własnoręczne napisanie. Należy jednak pamiętać, że taki testament musi zostać sporządzony własnoręcznie - nie można użyć do tego celu komputera lub maszyny do pisania. Nie możemy również podyktować treści naszej ostatniej woli małżonkowi lub komukolwiek innemu. Równocześnie nie jest wymagane, aby pismo zostało napisane w języku polskim oraz nazwane testamentem (jednak zatytułowanie znacznie ułatwia interpretację dokumentu w kierunku utrzymania jego ważności).
Bardzo ważnym elementem takiego dokumentu jest data oraz podpis. Skutkiem braku daty może być zakwestionowanie ważności testamentu przez potencjalnych spadkobierców. Testament musi zostać podpisany co najmniej nazwiskiem, ale najlepiej jeżeli również imieniem. Podpis musi zostać umieszczony pod całym dokumentem, ponieważ postanowienia zawarte poniżej podpisu są nieważne.
Główną zaletą testamentu własnoręcznego jest fakt, że można go sporządzić (i zmienić) w każdej chwili. Taka forma testamentu jest również wolna od jakichkolwiek opłat. Natomiast za mankament można uznać, że w przypadku braku porozumienia wśród spadkobierców, mogą oni podważać autentyczność dokumentu. Dodatkowo przy jego sporządzaniu można zapomnieć o jakimś ważnym elemencie, którego brak może być podstawą do jego unieważnienia (data, podpis).
Aby uniknąć powyższych problemów, najlepiej akt ostatniej woli sporządzić przed notariuszem w formie aktu notarialnego. W takim przypadku mamy pewność, że testament zostanie precyzyjnie napisany, co uniemożliwi próby jego obalenia z tytułu błędów proceduralnych. Niestety za spisanie testamentu notariusz pobiera opłatę w wysokości 50 zł oraz po 6 zł za każdą rozpoczętą stronę wypisu. Natomiast jeżeli testament zawiera polecenie - pozbawienia prawa do zachowku należy uiścić opłatę w wysokości 100 zł.
Istnieje również możliwość sporządzenia testamentu w obecności urzędnika (wójt, burmistrz, prezydent miasta, sekretarz gminy lub kierownik stanu cywilnego) oraz dwóch świadków. W takim przypadku spadkodawca oświadcza ustnie swoją ostatnią wolę, która jest spisywana w formie protokołu. Następnie jest on odczytany spadkodawcy w obecności świadków i podpisany przez spadkodawcę, urzędnika oraz świadków. Ta forma testamentu nie może być stosowana przez osoby głuche lub nieme. Plusem takiego sposobu sporządzania testamentu jest brak jakichkolwiek opłat.
Obok trzech podstawowych typów testamentów (tzw. zwykłych) wyróżnia się również formy testamentów, które mogą być zastosowane tylko i wyłącznie w szczególnych okolicznościach (testamenty szczególne). Należą do nich:
1. testament ustny
2. testament sporządzony przed kapitanem polskiego statku lub samolotu (wyrażenie swojej woli w obecności przynajmniej 2 świadków), który spisuje oświadczenie spadkodawcy
3. testament wojskowy (w czasie mobilizacji lub wojny).
Testament ustny jest sporządzany w przypadku obawy rychłej śmierci spadkodawcy lub zachowanie zwykłej formy testamentu jest bardzo utrudnione. Ustne oświadczenie woli musi zostać złożone w obecności trzech świadków. Należy pamiętać, że dla ważności testamentu ustnego konieczna jest obecność trzech osób zdolnych do bycia świadkami sporządzenia testamentu. Testament zostanie uznany za nieważny jeżeli świadek jest osobą:
- dla której w testamencie jest przewidziana jakakolwiek korzyść (dotyczy to także jej małżonka, krewnych i powinowatych pierwszego i drugiego stopnia oraz osób pozostających w stosunku przysposobienia)
- nie posiadającą pełnej zdolności do czynności prawnych,
- niewidomą, głuchą lub niemą
- nie mogącą czytać lub pisać
- nie władającą językiem, w którym spadkodawca sporządza testament
- skazaną prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania
Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisuje oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma. Pismo podpisują spadkodawca i dwaj lub wszyscy świadkowie.
W przypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku (od chwili śmierci spadkodawcy) stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych ze zeznaniach dwóch świadków. testament ustny
Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego (spisanego), chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.
Co powinien zawierać testament?
Głównym postanowieniem testamentu powinno być określenie osoby spadkobiercy, czyli osoby (osób), na które przejdą prawa i obowiązki co do majątku spadkodawcy po jego śmierci.
W testamencie można ustanowić zapisy na rzecz konkretnych osób. Zapis może mieć charakter warunkowy lub terminowy. Przykładowo spadkodawca dokonuje zapisu na rzecz syna zgodnie, z którym otrzyma on po jego śmierci dom, ale jedynie w przypadku ożenku. Natomiast nie można umieścić w testamencie postanowienia, które ustanawia spadkobiercą pod jakimś warunkiem lub z zastrzeżeniem jakiegoś terminu – syn zostanie moim spadkobiercą, jeżeli się ożeni.
Testament może zawierać także polecenia, zgodnie z którym spadkobierca lub zapisobierca jest zobligowany do wykonania (lub zaniechania) określonych działań, których może się domagać wykonawca testamentu lub spadkobierca. Polecenie może mieć wyłącznie na względzie dobro osoby nim obciążonej, np. spadkodawca poleca synowi, by ten kontynuował naukę na studiach. Wtedy nikt nie może domagać się wykonania polecenia.
Warto wiedzieć
Spadkobierców może być kilku. Jeżeli testator (spadkodawca) nie określi w testamencie w jakich częściach będą oni dziedziczyć jego majątek, to przyjmuje się, że dziedziczą w częściach równych.
Jeżeli polecenie zawarte w testamencie ma na celu wyłącznie dobro spadkobiercy nikt nie może domagać się spełnienia tego zapisu. Przykładowo, jeżeli ojciec zawarł w testamencie polecenie nauki dla syna, to jest to wyłącznie dla jego własnego dobra. W związku z tym żaden inny spadkobierca nie może żądać spełnienia tego polecenia. Natomiast w przypadku, gdy ktoś inny ma interes w spełnieniu polecenia może żądać jego wykonania.
Istnieje możliwość podstawienia nowego spadkobiercy na wypadek, jeśli właściwy spadkobierca nie dożyje otwarcia spadku lub odrzuci jego przyjęcie.
Testament jest nieważny, gdy jest sprzeczny z ustawą lub zasadami współżycia społecznego (np. jeżeli spadkodawca zapisuje spadkobiercy coś co nie należy do niego lub nakazuje zachowanie sprzeczne z prawem). Za nieważny uznaje się również testament sporządzony pod wpływem groźby, istotnego błędu lub znajdował się w stanie wyłączającym możliwość świadomego i swobodnego działania.
Testament można zmienić. Należy przy tym jednak zachować formę właściwą dla sporządzenia testamentu, jednak nie musi to być ta sama forma, w której został sporządzony zmieniany testament (a zatem testament notarialny można zmienić postanowieniami zawartymi w testamencie własnoręcznym).
Testament można odwołać. Odwołanie testamentu może się dokonać przez napisanie nowego testamentu, w którym spadkodawca wyraźnie zaznacza, że odwołuje poprzedni testament. Jeżeli został sporządzony kolejny testament i nie wskazano w nim, że poprzedni jest odwołany, tracą moc tylko te jego postanowienia, których nie da się pogodzić z treścią nowego testamentu.
Aby otrzymać zapisany w testamencie spadek należy wnieść do właściwego sądu rejonowego (ostatnie miejsce zamieszkania) wniosek o stwierdzenie jego nabycia (koszt – 20 zł).