Kiedy mamy do czynienia z gospodarką rynkową?

Właściwie z gospodarką rynkową mamy do czynienia na świecie od niedawna. Zasadniczo jej korzeni należy poszukiwać dopiero w XIX wieku, kiedy zaczął się na dobre rozwijać kapitalizm. Na wschód Europy dotarła ona dopiero w XX wieku, ale później po II wojnie światowej gospodarka rynkowa została zastąpiona przez gospodarkę centralnie planowaną.

Co to jest gospodarka rynkowa? Pojęcie to oznacza, że mamy do czynienia z systemem gospodarczym, w którym poszczególne jego podmioty decydują o sposobach produkcji, kierując się przy tym własnym interesem. Racjonalne gospodarowanie oraz zapewnienie wolności konkurencji to podstawowe filary gospodarki rynkowej. Jej cechy to towar, cena oraz rynek. Występuje w jej ramach swobodny obrót towarami, a ich ceny są ustalane przez wspomniany rynek i jego uczestników, opierając się na siłach popytu i podaży.

Gospodarka rynkowa opiera się na takich ważnych wytycznych jak:

• Dominacja własności prywatnej.
• Kształtowanie ceny według mechanizmów rynkowych (sił popytu i podaży na dane dobra czy usługi).
• Istnienie konkurencji pomiędzy podmiotami funkcjonującymi w tej samej branży.
• Istnienie zróżnicowanych podmiotów gospodarczych.
• Brak interwencji ze strony rządu albo niewielki wpływ rządu na gospodarkę.
• Istnienie instytucji wspomagających przedsiębiorców. 

Efektywnie działająca gospodarka rynkowa powinna kierować się sygnałami płynącymi z rynku, dotyczącymi praw własności i cen. Rynek ten ma maksymalizować całkowite nadwyżki, jakie w nim powstają.

Współczesna gospodarka rynkowa zapewnia obywatelom i prowadzącym firmę wolność w podejmowaniu takich działań, w wykonywaniu oraz zakończeniu działalności gospodarczej i sposobie jej prowadzenia. Dzięki temu gospodarka rozwija się w skali krajowej, ale i międzynarodowej.

Prywatna własność czynników produkcji jest jednym z najważniejszych elementów społecznej gospodarki rynkowej. Wspiera także rozwój gospodarki krajowej jako takiej, w przeciwieństwie do sytuacji, w której czynniki produkcji są własnością dużej zbiorowości, co wiąże się z centralnym sterowaniem procesów. Elastyczne dopasowanie się do zmieniających się warunków gospodarowania pozwala na optymalizowanie działań z ekonomicznego punktu widzenia. Rynek może bez przeszkód działać, dzięki czemu utrzymywane są konkurencyjne ceny i jakość produktów czy usług.

Za podstawę systemu gospodarczego uznaje się pieniądz, który ma związek z procesem zaspokajania potrzeb, a za jego pośrednictwem konsument może dokonywać płatności za nabyte dobra lub usługi. Jest on środkiem wymiany, jednostką rozrachunkową stosowaną w rozliczeniach, czy środkiem przechowywania wartości.

Czysta postać gospodarki rynkowej jest obiektem krytyki wielu ekonomistów. Najczęściej zarzuca się jej to, że ignoruje czynnik społeczny i przekłada interes finansowy nad dobro ludzi. Jako model niemal idealny wskazują na społeczną gospodarkę rynkową, która spełnia z jednej strony założenia rynku, ale dba o sformułowanie zabezpieczeń społecznych dla tych pracowników i jednostek, które nie są tak wydolne ekonomicznie, jak pozostali ludzie.

Przedsiębiorczość może się w niej rozwijać, ale nie ma tu pomijania potrzeb społeczeństwa. Bezpieczeństwo dla pracowników zapewnia prawo pracy oraz ustawy dotyczące wynagrodzenia minimalnego czy zapewnienia ubezpieczenia społecznego.

Finansowanie działalności przedsiębiorców w gospodarce rynkowej może odbywać się z wykorzystaniem giełdy i emitowania akcji. Wówczas prywatni i instytucjonalni inwestorzy mogą lokować posiadany kapitał w papiery wartościowe, co potencjalnie przyniesie wyższe zyski, niż w przypadku trzymania oszczędności na koncie osobistym, oszczędnościowym czy na lokatach terminowych. Firma pozyskująca fundusze w ramach sprzedaży akcji ma odpowiednią kwotę pieniędzy, która pozwoli jej na dokonanie inwestycji.

Innym sposobem na zdobycie pożądanego inwestowania przez firmę jest skorzystanie z oferty kredytów bankowych, czy z dofinansowania z różnych programów państwowych i międzynarodowych. Gdy rząd dopłaca do działalności danych podmiotów, to musi odbywać się to na transparentnych zasadach, równych dla wszystkich.

Kiedy państwo ingeruje w ceny w gospodarce, musi to być zapisane w mechanizmach gospodarki rynkowej. Tak jest na przykład z lekami podlegającymi refundacji. Wszędzie, niezależnie od miejsca zakupu, można je kupić za tę samą cenę. Wpływa to więc na finanse konsumentów.

Obecnie trudno sobie wyobrazić, by w Polsce, czy w innym europejskim kraju istniała gospodarka rynkowa w pełnym rozumieniu tego słowa. Państwo ingeruje w jej funkcjonowanie za pośrednictwem różnych ustaw. Władze szczegółowo regulują te sektory, które są kluczowe dla bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.