Paszport covidowy. Jak działa Unijny Certyfikat Covid?

• Unijny Certyfikat Covid to dokument, który potwierdza zwiększoną odporność posiadacza na COVID-19. W formie drukowanej otrzymuje się go po szczepieniu lub od lekarza POZ, a w formie elektronicznej na Internetowym Koncie Pacjenta czy w aplikacji mObywatel.
• Paszport covidowy można uzyskać bez szczepienia. Przysługuje on także ozdrowieńcom oraz posiadaczom aktualnego testu z wynikiem negatywnym. Ich certyfikat jest jednak ważny znacznie krócej.
• Sprawdzanie certyfikatu polega na zeskanowaniu kodu QR, który można wydrukować lub pokazać w formie elektronicznej. Służy do tego specjalna aplikacja, która nie daje jednak dostępu do danych wrażliwych posiadacza paszportu.
• Osoby zaszczepione nie wliczają się w limity osób na wydarzeniach kulturalnych czy w pomieszczeniach zamkniętych, więc paszporty covidowe sprawdzają też organizatorzy imprez i właściciele lokali. Przez brak podstawy prawnej jedyną opcją do ominięcia limitu jest samodzielnie i nieprzymuszone pokazanie certyfikatu covidowego.

Oficjalna nazwa dokumentu znanego powszechnie jako paszport covidowy to Unijny Certyfikat Covid. Powstał w celu ułatwienia odpowiednim służbom weryfikacji podróżujących pod kątem statusu odporności na COVID-19, choć nie jest warunkiem swobodnego przemieszczania się w Unii Europejskiej. Przy okazji stanowi również wygodny dowód zaszczepienia się lub negatywnego wyniku testu. To zaś może być wymagane na mocy lokalnych ograniczeń i zasad sanitarnych w poszczególnych państwach czy regionach.

Paszporty covidowe działają w całej Unii Europejskiej od 1 lipca 2021 roku, choć w Polsce dostępne były już w czerwcu. Wydawane są w języku urzędowym danego państwa oraz tłumaczeniu na język angielski. Dodatkowo obowiązują w takich krajach jak Islandia, Norwegia czy Lichtenstein. Zasady dotyczące interpretacji poszczególnych danych mogą się różnić (jak na przykład w przypadku statusu osoby zaszczepionej w zależności od liczby przyjętych dawek), ale forma UCC jest uniwersalna.

To generowany na bazie danych z systemu e-zdrowia kod QR z podpisem cyfrowym, chroniącym je przed sfałszowaniem. Sprawdzenie paszportu covidowego umożliwia aplikacja UCC – Unijny Certyfikat Covid. Takiej weryfikacji można dokonywać bez specjalnych uprawnień, ponieważ kontrola wykazuje tylko autentyczność i ważność certyfikatu. Dane wrażliwe nie są sprawdzane, a sam paszport zawiera:

• imię i nazwisko,
• datę urodzenia,
• zdjęcie (wyłącznie w aplikacji mObywatel), 
• nazwę choroby, której dotyczyło szczepienie lub test,
• dane o szczepionce (nazwę szczepionki, nazwę producenta, numer dawki w serii szczepień/dawek) lub wykonanym teście (rodzaj testu, nazwa testu, nazwa producenta testu),
• datę szczepienia, pobrania próbki do testu z wynikiem negatywnym lub pierwszego dodatniego wyniku testu pozytywnego,
• nazwę państwa, w którym dokonano szczepienia lub testu,
• informacje o wystawcy certyfikatu i unikalny identyfikator certyfikatu.

Wbrew pozorom paszport covidowy przysługuje nie tylko zaszczepionym. Podczas weryfikacji Unijnego Certyfikatu Covid na zielono zaświecą się certyfikaty trzech grup (z czego biorą się inne potoczne określenia, jak zielony paszport czy zielony certyfikat). UCC otrzymają:

• zaszczepieni – 14 dnia po podaniu pełnej dawki szczepienia,
• przetestowani – natychmiast po otrzymaniu negatywnego wyniku testu na obecność koronawirusa,
• ozdrowieńcy – 11 dni po uzyskaniu statusu ozdrowieńca.

Uzyskanie statusu osoby zaszczepionej może być jednak istotne dla osób, którym zależy na jak najdłuższym posiadaniu ważnego paszportu covidowego.

Ważność Unijnego Certyfikatu Covid jest zależna od tego, na jakiej podstawie go otrzymujemy. Paszport covidowy ważny jest:

• od 14 do 365 dnia po otrzymaniu pełnej dawki szczepienia,
• od 11 do 180 dnia po uzyskaniu pozytywnego wyniku testu na obecność koronawirusa,
• 48 godzin od uzyskania negatywnego wyniku testu na obecność na koronawirusa.  

Najprostszą drogą do uzyskania paszportu covidowego jest pobranie kodu QR drogą elektroniczną. Można to zrobić na kilka sposobów:

• wyświetlając kod w aplikacji mobilnej mObywatel (po dodaniu do konta certyfikatu opcją "Dodaj dokument" nie będzie potrzebne połączenie z internetem),
• wyświetlając kod w aplikacji mobilnej mojeIKP (opcja "UCC – Unijny Certyfikat COVID" w menu),
• pobierając plik pdf z Internetowego Konta Pacjenta (znajduje się w zakładce "Certyfikaty").

Unijny Certyfikat Covid można otrzymać także bez profilu zaufanego, w formie zupełnie analogowej. O wydruk certyfikatu można poprosić zaraz po otrzymaniu szczepienia, a jeśli się tego nie uczyniło, należy udać się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Unijny Certyfikat Covid wystawiany jest także dla dzieci. One nie mają jednak tak łatwego dostępu do swojego paszportu covidowego. Zielony certyfikat musi pobrać dla nich rodzic. Dokument znajdzie na Internetowym Koncie Pacjenta po wybraniu opcji "Uprawnienia" i przejściu do zakładki "Konta Twoich dzieci". Pierwotnie dostęp do IKP dziecka ma ten rodzic, za którego sprawą zostało zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego. Zmienić można to poprzez nadanie uprawnień także drugiemu rodzicowi.

Pierwotnym celem stworzenia paszportu covidowego było umożliwienie jak najszybszego przywrócenia bezpiecznego ruchu turystycznego w całej Unii Europejskiej. Unijny Certyfikat Covid jest więc podstawą wygodnego podróżowania w trakcie pandemii. Pozwoli turyście uniknąć dodatkowych testów na obecność koronawirusa lub konieczności przechodzenia kwarantanny na takich samych zasadach, na jakich unikają tego obywatele danego państwa.

Korzystanie z certyfikatu jest jednak dobrowolne, a jego brak nie może być podstawą odmowy prawa do swobodnego przemieszczania się. Wykluczone jest również traktowanie go jako warunku wstępnego do wejścia na pokład samolotu, do pociągu, autokaru czy na prom. Wszelkie lokalne ograniczenia trzeba jednak sprawdzać na bieżąco w aplikacji Re-open EU, ponieważ ze względu na pogarszanie się sytuacji epidemicznej władze danego państwa mogą zdecydować się na wprowadzenie mocnych restrykcji.

Na terenie Polski paszport covidowy przyda się w momencie, gdy organizator wydarzenia kulturalnego czy imprezy masowej będzie chciał zgromadzić większą publiczność, niż przewidują obostrzenia. To samo dotyczy siłowni, klubów fitness, kościołów, obiektów handlowych i wszelkich innych pomieszczeń zamkniętych, w przypadku których obowiązują restrykcje. Do limitu uczestników nie wliczają się bowiem osoby zaszczepione. Unijny certyfikat jest najszybszym sposobem na wykazanie, że w konkretnym dniu posiada się jeszcze zwiększoną odporność na COVID-19. Czy przedsiębiorca lub organizator imprezy ma jednak prawo do weryfikacji szczepienia?

Ze względu na spory chaos związany z wprowadzaniem kolejnych restrykcji i ograniczeń w czasie pandemii, Polacy zaczęli zwracać znacznie większą uwagę na podstawy prawne stojące za ograniczaniem ich swobód. Spore kontrowersje wzbudza nie tylko organizowanie wydarzeń kulturalnych i innych imprez masowych wyłącznie dla zaszczepionych, ale także samo sprawdzanie statusu zaszczepienia przez organizatorów imprez czy właścicieli restauracji, klubów lub innych przestrzeni zamkniętych. Rzecznik Praw Obywatelskich Marek Wiącek w wystąpieniu do premiera Mateusza Morawieckiego z 3 października 2021 roku uznał, że ograniczenia wobec osób nieszczepionych nie są niezgodne z Konstytucją, ale muszą być wprowadzane na poziomie ustawowym, a nie za pomocą rozporządzenia.

Sprawy nie ułatwia fakt, że w rozporządzeniu Rady Ministrów z 6 maja 2021 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii nie podano zasad ani sposobów weryfikacji, czy dana osoba jest zaszczepiona przeciwko COVID-19. W komunikacie z 23 czerwca 2021 roku Urząd Ochrony Danych Osobowych zaznaczył, że udostępnienie informacji na temat bycia zaszczepionym musi być samodzielne i nieprzymuszone, a zgoda na weryfikację certyfikatu świadoma i konkretna. Regulują to art. 9 ust. 2 lit. a RODO oraz art. 4 pkt 11 i art. 7 RODO. 

Nie oznacza to jednak, że osoba bez certyfikatu może obejść limit miejsc poprzez odmowę okazania certyfikatu. Organizator imprezy lub dysponent przestrzeni zamkniętej musi bowiem dbać o przestrzeganie limitów. Wpuszczenie danej osoby poza limitem zależy więc od dobrej woli zaszczepionego, który pokaże certyfikat.