Jest ustawa i podpis, będą konsekwencje. Jak duży biznes znika?

Karol Nawrocki podpisał 2 grudnia ustawę o zakazie hodowli zwierząt na futra − Odpowiedzialność za zwierzęta to także ważna część świadectwa wrażliwości społecznej. Ale nie może być uderzeniem w polską wieś, w interes polskich rolników. Pogodzenie obu tych emocji wymagało roztropności w decyzji i zważenia wielu racji − mówił prezydent w specjalnym nagraniu, w którym zwrócił się do rolników i mieszkańców wsi.

Podpisana przez niego ustawa wygasza przemysł futrzarski, ale zakłada ośmioletni okres przejściowy (do 2033 roku). To oznacza, że fermy mają sporo czasu na zmianę profilu działalności lub likwidację.

Z tegorocznego raportu "Przemysł futrzarski w Polsce i na świecie" fundacji Otwarte Klatki wynika, że w Polsce nadal działa ok. 200 ferm zwierząt futerkowych, na których rocznie hoduje się ok. 3 mln zwierząt (głównie norek). Ułamek w tej skali stanowią szynszyle (30 tys. rocznie), lisy (15 tys.) oraz jenoty (4-5 tys.). Dekadę temu, w 2015 roku ferm futrzarskich w Polsce było − według fundacji − 810.

Środowiska, które od lat walczyły o wprowadzenie takiego zakazu, zwracają uwagę na warunki, w jakich egzystują i giną zwierzęta hodowane na futra. Dowiedziono, że norki przebywają w skrajnie małych klatkach, które nie pozwalają na przejawianie naturalnych zachowań. To skutkuje tym, że funkcjonują w stresie przewlekłym. Uśmiercane są tlenkiem węgla, a lisy i jenoty poprzez rażenie prądem.

Część ferm należy do kilku największych rodzin hodowców, więc liczba firm w branży jest niższa niż liczba samych ferm. Według danych ZUS z branży utrzymuje się obecnie około tysiąca osób.

Hodowle na futra są skoncentrowane regionalnie. Według badania nt. wielkości populacji zwierząt futerkowych w Polsce opisanego przez "Wiadomości Zootechniczne", w 2024 roku najwięcej ferm znajdowało się w czterech województwach:

• wielkopolskim (28 ferm),
• zachodniopomorskim (27),
• pomorskim (21)
• i lubelskim (20).

Najwięcej norek hoduje się w kolorze brązowym − aż 60,7 proc. Resztę stanowią norki czarne (18,06 proc.) oraz białe (7,3 proc.). W dwóch regionach z największą liczbą ferm w Polsce (Wielkopolska i Zachodnie Pomorze) znajdowało się ok. 340 tys. samic norek, a średnia liczba potomstwa od jednej samicy wynosiła przed rokiem w Polsce 3,77 młodych.

Branża futrzarska, mimo że przez lata była postrzegana w Polsce jako istotna gałąź rolnictwa, w skali kraju nie ma większego znaczenia makroekonomicznego. Jak wskazuje raport stowarzyszenia Otwarte Klatki, eksport futer w 2024 roku stanowił około 0,014 proc. całkowitego eksportu Polski, a w 2023 roku udział branży w PKB wyniósł jedynie 0,01 proc.

Co ciekawe, branża futrzarska, mierząca się w ostatnich latach ze spadkiem liczby ferm i wyników w eksporcie, zareagowała na decyzję prezydenta. W oficjalnym oświadczeniu podziękowała głowie państwa za wysłuchanie argumentów środowiska oraz zagwarantowanie 8-letniego okresu przejściowego.

"Decyzja ta, choć niezwykle trudna, została wypracowana z pełną świadomością złożonej sytuacji, w jakiej znalazła się nasza branża" − oświadczyli przedstawiciele Polskiego Związku Hodowców Zwierząt Futerkowych oraz Polskiego Związku Hodowców i Producentów Zwierząt Futerkowych.

Hodowcom, którzy zakończą działalność do 1 stycznia 2027 r., przysługuje odszkodowanie w wysokości 25 proc. rocznego przychodu (według średniej za lata 2020-2024).

Za zakończenie działalności futrzarskiej do początku 2028 roku odszkodowanie wyniesie 20 proc. i z każdym kolejnym rokiem obniża się o 5 proc.

Po 1 stycznia 2031 r. odszkodowanie nie będzie przysługiwało. Weryfikacją wniosków i wypłatą odszkodowań zajmie się Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Dodatkowo pracownicy ferm, którzy zostaną zwolnieni w związku z jej zamknięciem, otrzymają odprawę w wysokości rocznego wynagrodzenia. Hodowcy będą mogli wnioskować do ZUS o zwrot kwoty wypłaconych odpraw.

Jedną z osób najbardziej kojarzonych z przemysłem futrzarskim jest Szczepan Wójcik. O przedsiębiorcy i prezesie think tanku Instytut Gospodarki Rolnej było przed laty głośno, gdy rząd PiS próbował wygasić branżę, a później wprowadzić słynną "Piątkę dla zwierząt". Teraz − gdy zakaz hodowli staje się faktem − Wójcik uważa, że hodowcy zostali zastraszeni przez decydentów.

"Nie pogodziliśmy się z zakazem. Zostaliśmy postawieni pod ścianą i zmuszeni do akceptacji rozwiązania w trybie presji i szantażu: 'albo zgodzicie się na ustawę, albo w oparciu o regulacje unijne będziecie wykończeni w dwa lata'" − napisał Wójcik w serwisie X. W jego ocenie to, co się stało, nie ma nic wspólnego ze standardami państwa prawa, a decyzję prezydenta odbiera jako "wybór mniejszego zła".

W podobnym tonie wypowiedział się wicemarszałek Sejmu Krzysztof Bosak. Konfederacja była jedyną partią, która w całości sprzeciwiła się projektowi wygaszającemu przemysł futrzarski. "Wszyscy, którzy cieszą się, że branża hodowli zwierząt futerkowych się zwija, mogą się jeszcze mocno zdziwić. Podpisana przed prezydenta ustawa daje branży kolejne osiem lat działania bez zmian. Następny rząd może zostawić przepisy o odszkodowaniach, ale znieść zawarty w niej niekonstytucyjny zakaz hodowli" − napisał na platformie X Bosak.

Zaapelował do hodowców, by bronili hodowli zwierząt na futra i nie tylko tej.

"(...) Cieszę się, że wraz z podpisem prezydenta skończyło się embargo na komentowanie sprawy przez hodowców i liczę na to, że podniesiecie głowę i stańcie w obronie swojej, ale także całej reszty hodowli w Polsce" − napisał polityk.

Zakaz hodowli zwierząt na futro obowiązuje w 22 państwach Europy, przy czym spoza UE są to: Wielka Brytania, Serbia, Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Norwegia. 7 grudnia 2023 r. Komisja Europejska ogłosiła, że zleciła Europejskiemu Urzędowi ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) przygotowanie raportu oceniającego dobrostan czterech gatunków zwierząt hodowanych na futro (norki, lisa, jenota i szynszyli) na fermach futrzarskich.

Finalna decyzja Komisji Europejskiej w sprawie zakazu hodowli z przeznaczeniem na futro spodziewana jest w 2026 roku.

Bartłomiej Chudy, dziennikarz i wydawca money.pl