Okazuje się, że jeśli chodzi o wydatki socjalne na rodziny i dzieci, to jesteśmy w ścisłym unijnym czubie. Państwo polskie przeznacza wsparcie 2,6 proc. PKB - podał kilka dni temu Eurostat. Jeszcze w 2015 roku było to zaledwie 1,5 proc. PKB.
Większy procent produktu krajowego brutto wydaje w Europie na ten cel tylko siedem państw z Danią i Niemcami na czele. Polska przeznacza aż o dwie trzecie większy procent niż Szwajcaria, a wyprzedzamy też Francję, Wielką Brytanię, Irlandię i Włochy.
Ktoś powie, że to przecież tylko procent PKB, a ten mamy nominalnie dużo niższy niż na Zachodzie, więc liczby nie są porównywalne. Okazuje się, że nawet jeśli chodzi o wartości nominalne też jesteśmy w czołówce. Z uwzględnieniem siły nabywczej pieniądza wydaje się u nas 602 euro na mieszkańca. Dało to nam w 2017 roku 14. miejsce w Europie na 35 badanych przez Eurostat krajów.
Zobacz też: 500+ do waloryzacji? "500 zł to 500 zł, a nie 541 zł". Ekonomista odniósł się też do drożyzny
Po wprowadzeniu 500+ przeskoczyliśmy kwotą wydatków socjalnych (z uwzględnieniem siły nabywczej) między innymi: Irlandię, Holandię i Włochy. W ciągu dwóch lat wydatki państwa na rodzinę i dzieci poszły w górę o 266 euro na mieszkańca. Druga w zwiększaniu wydatków była Grecja. Tam nakłady wzrosły o "tylko" 69 euro na mieszkańca.
Ale przecież my wcale nie zwalniamy tempa. W tym roku po wprowadzeniu 500+ na pierwsze dziecko łączny koszt programu ma się zwiększyć z 23 do 41 mld zł rocznie. W przeliczeniu na mieszkańca socjal na rodzinę i dzieci powinien przekroczyć z okładem tysiąc euro. Wydatkami przebijemy wtedy nawet światowy wzorzec, czyli Szwecję, która w 2017 roku wydawała na ten cel 1017 euro na mieszkańca.
- Generalnie w świecie Zachodu dominuje pogląd, że oboje rodziców będzie pracować. W przypadku Niemiec i w ogóle Europy Zachodniej mamy do czynienia z rozbudowanym sektorem opieki nad małymi dziećmi. To oznacza niższe koszty alternatywne dla posiadania potomstwa. To jest traktowane jako konkurencja - mieć dziecko, czy nie mieć - pracować, czy nie pracować. To czynnik, który bardzo determinuje w społeczeństwach pracy gotowość do posiadania potomstwa. Zwłaszcza do drugiego i trzeciego dziecka - mówi profesor Piotr Szukalski, kierownik Katedry Socjologii Stosowanej i Pracy Socjalnej w Uniwersytecie Łódzkim.
Więcej nie znaczy lepiej
Warunki życia rodzin program 500+ poprawił bez dwóch zdań, ale jak to się przekłada na dzietność? Od stycznia do września tego roku urodziło się 286 tys. dzieci, czyli o 11 tys. mniej niż w tym samym okresie ubiegłego roku. Wszystko wskazuje na to, że wynik będzie podobny do 2014 roku, czyli wracamy do czasu sprzed 500+.
- Obserwowany wzrost urodzeń, który politycy przypisują programowi 500+ jest w dużej mierze efektem związanym z zastopowaniem procesu odraczania urodzeń drugich i trzecich - wskazuje dr Dorota Kałuża-Kopias, adiunkt w Katedrze Demografii Uniwersytetu Łódzkiego.
- Kobiety z ostatniego wyżu demograficznego lat 80-tych, które przekroczyły 30, 35 rok życia rodzą kolejne dzieci. Z danych widać, że ranga urodzeń 2 i 3 znacznie wzrosła. Jednocześnie obserwujemy systematyczny wzrost przeciętnego wieku wydawania na świat potomstwa, co przekłada się na mniejszą liczbę posiadanych dzieci - dodaje.
Pierwsza edycja programu 500+ wyraźnie już przestała działać: kto miał urodzić drugie i kolejne dziecko, to już urodził. A efekt wprowadzonych od lipca wypłat na pierwsze dziecko jeszcze nie jest widoczny i nie będzie pewnie do przyszłego roku. Jeżeli nawet te miliardy jednak coś pomagają, to poprawa nie jest duża. Patrząc na kraje, które na socjal dają najwięcej, widać, że pieniądze to nie jest sposób na zmianę trendu.
Francja poniżej kreski
Jeszcze do niedawna największą po Turcji dzietność na Starym Kontynencie obserwowano we Francji. Cztery lata temu wyprzedziła ją Gruzja, a wskaźnik dzietności Francuzek zszedł w 2018 roku do 1,87, czyli coraz dalej od progu zastępowalności pokoleń (2,1). Jeszcze cztery lata temu był zbliżony do 2,0.
W ubiegłym roku przyrost naturalny we Francji, czyli różnica między ilością urodzeń i zgonów, zamknął się liczbą zaledwie 140 tys. - najmniej od końca okupacji niemieckiej.
- Model licznej rodziny, który był synonimem szczęścia i spełnienia we francuskim społeczeństwie, jest coraz bardziej podważany - wskazuje profesor Gilles Pison, profesor demografii w Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, cytowany przez "Rzeczpospolitą".
Francja jednak ma wciąż o niebo wyższe wskaźniki niż Polska. Czy dlatego, że wydaje dużo większe od Polski pieniądze na rodzinny socjal? Nic takiego. Na cele rodzinne i na dzieci idzie mniej, bo 2,4 proc. PKB.
W przeliczeniu na siłę nabywczą socjal rodzinny na mieszkańca wynosił tam w 2017 roku 771 euro rocznie, podczas gdy w Polsce doszedł wtedy do 603 euro - podaje Eurostat. Nominalnie jest to co prawda wciąż więcej niż u nas, ale po pierwsze - różnica nie jest wielka, a po drugie - w tym roku po 500+ na pierwsze dziecko już ich przeskoczymy.
Już prawie 5 proc. Francuzek deklaruje jednak, że w ogóle nie chce mieć potomstwa. Zmienia się kod kulturowy, a pieniądze grają w tym coraz mniejszą rolę. Największą dzietnością w Europie - aż 4,87 dziecka na kobietę - mogą pochwalić się mieszkanki francuskiej afrykańskiej wyspy Mayotte, najbiedniejszej części kraju.
Kod kulturowy
Model życia zmienia się diametralnie. Liczba małżeństw w ciągu trzech kwartałów bieżącego roku spadła o 4 proc. do 150,1 tys., a liczba rozwodów w tym samym czasie wzrosła o prawie 2 proc. do 48,5 tys. Kwestia nie jest już w tym, czy ludzie są wystarczająco zamożni, ale jakie mają oczekiwania od życia i jakie przyjmują wzorce życiowe. A te kreują w dużej mierze media.
Ciekawa rzecz, że w ostatnim półwieczu najszybszy przyrost naturalny odnotowano w biednych przecież latach 80. Rocznie przez większość dekady rodziło się grubo ponad 600 tys. dzieci, a w rekordowym 1983 - nawet 723 tys. Stan wojenny, gospodarka się sypała, brak perspektyw, a tu… wystrzał narodzin. Nawet w porównaniu z latami 70. Żartowało się, że to przez to, że władza często wyłączała światło. Są też teorie spiskowe, że to wina przemysłu gumowego i jakości prezerwatyw.
Jak to jednak jest, że obecnie, choć sytuacja finansowa rodzin jest o niebo lepsza niż wtedy, rodzi się poniżej 400 tys. dzieci rocznie? Najwyraźniej to nie poziom życia decyduje. Czego dowodem może być fakt, że najbogatsi Polacy wcale nie mają dużo dzieci.
Być może decydują media, które biorą udział w kreowaniu wzorca życia? W latach 80. gdy rodziło się najwięcej dzieci, w telewizji najbardziej popularne były seriale: Czterdziestolatek (dwójka dzieci Karwowskich), Rodzina Leśniewskich (czwórka dzieci), a poza tym kręciło się produkcje dziecięce typu: Stawiam na Tolka Banana, Podróż za jeden uśmiech, Wakacje z duchami. Rzeczywistość w tych filmach wypełniona była dziećmi po brzegi, a modelem rodziny było 2+2. A teraz?
Popularne seriale (z wyłączeniem tych kostiumowych) wszystkich telewizji mówią o singlach, rozwodzących się małżeństwach, życiu w nieformalnych związkach, bezdzietnych, a w najlepszym przypadku z jednym dzieckiem, z rzadka z dwojgiem, które gdzieś tam się w tle przypadkiem przewijają. Serial przez to być może nie jest nużący, przyciąga uwagę, ale zarazem kreuje pewien wzorzec. Produkcje typu Rodzinka.pl gdzie dzieci w rodzinie głównych bohaterów jest troje, należą do wyjątków.
- Co do kulturowego wzorca rodzinny to cały czas on się zmienia. Rodzina we współczesnej Polsce niekoniecznie oznacza parę z dziećmi z "legalnym” ślubem. Coraz więcej mamy w Polsce urodzeń pozamałżeńskich w 2018 r. ponad 26 proc., rok wcześniej 24 proc. (dla porównania w roku 1980 było ich niespełna 5 proc.). Młodzi ludzie chcą się realizować i jednocześnie posiadać dzieci - wskazuje dr Dorota Kałuża-Kopias.
Katolicy bez dzieci, muzułmanie wręcz przeciwnie
Niższa dzietność niż w Polsce jest tylko w jedenastu krajach Europy z Maltą, Hiszpanią, Włochami, Cyprem, Grecją i Portugalią na dole listy. To ciekawe, że akurat dawne katolickie potęgi są tak nisko. Na górze tabeli jest muzułmańska Turcja i coraz bardziej muzułmańskie: Francja (prawie 10 proc. populacji wyznaje islam) oraz Szwecja (prawie 9 proc. muzułmanów). To tylko argument za tezą, że kluczowy jest aspekt kulturowy, a nie ekonomiczny.
Druga po Gruzji najbardziej dzietna w Europie Turcja wydaje na wspomaganie rodziny i dzieci zaledwie 99 euro w przeliczeniu na mieszkańca. A jednak dzietność ma wysoką.
- W przypadku Turcji, czy Albanii mamy moment, w którym zaczyna się tak zwane drugie przejście demograficzne, czyli zmiana modelu rodziny. Z opóźnieniem do reszty Europy pojawiła się tam skuteczna metoda kontroli narodzeń (antykoncepcji) - wskazuje jednak prof. Szukalski.
- Poza tym ostatnie badania francuskiego instytutu INED wskazują, że nie do końca jest tak, że o dzietności decyduje tam tylko społeczność muzułmańska. W przypadku "rodowitych" Francuzek dzietność jest na wysokim poziomie 1,77 - dodał.
Ogółem jest to jednak 1,87, czyli dużo wyżej. Skoro jedna dziesiąta społeczeństwa zawyża wskaźnik o aż 0,1, to znaczy, że wyznawana gorliwie religia jest poważnym czynnikiem.
Promocja zamiast zasiłków?
Pewnie dobrze, że państwo dba o łatwiejsze życie rodzin. Ale by poprawić wskaźniki i uratować bankrutujący system emerytalny, trzeba by zacząć jakoś promować rodzinę z dziećmi. Choćby w telewizji publicznej, skoro to właśnie państwu zależy na ratowaniu systemu emerytalnego. A tu jeśli się przejrzy seriale, to wzorzec singla i związków nieformalnych jest obowiązujący. Może do kwestii promocji macierzyństwa trzeba podejść poważniej?
- Węgrzy mają rozbudowane w tym zakresie działania. Prowadzą rozbudowane działania promocyjne. Na przykład konkursy na firmę przyjazną rodzinom. Chodzi też o kwestię promowania rodziny w mediach - opisuje prof. Szukalski. - W ubiegłym tygodniu zapowiedziano zresztą, że pojawi się i w Polsce pełnomocnik rządu ds. polityki demograficznej. Ma budować instrumenty promowania dzietności. Być może w grę wchodzić będą również działania w mediach publicznych - zastanawia się naukowiec.
Na Węgrzech poziom dzietności z prawdziwej zapaści w 2011 roku, czyli z 1,23 dziecka na kobietę podniósł się ostatnio do 1,54.
Szukalski wskazuje przy tym, że czynnik kulturowy w końcu i tak ulega ogólnej tendencji, tyle że z opóźnieniem.
- Jeśli spojrzy się w Polsce na różnice kulturowe, to wydawałoby się, że ściana wschodnia powinna mieć większą dzietność. Znaczny opór na początku przed zmianami schematu rodziny opóźnił tylko trend, ale go nie zatrzymał. Obecnie jest odwrotnie. Kiedy inni zaczęli odbijać się od dna w 2013, to województwa wschodnie dalej szły w dół. Wystąpiło opóźnienie kalendarza. Dochodzi do paranoicznej sytuacji: gdzie 500+ doprowadziło do największej poprawy dzietności? W Warszawie, Poznaniu, ale nie tam - podsumowuje prof. Szukalski.
Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl