Zwiększenie udziału gmin we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych z 27,6 proc. do 38,8 proc. zakłada opracowany w resorcie finansów projekt ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.
Szczegóły projektu przedstawiła w piątek wiceminister finansów Elżbieta Hibner podczas spotkania z samorządowcami w Katowicach. Jeżeli projekt zostanie przyjęty przez Sejm, to wszedłby w życie z początkiem 2002 roku.
'Proponujemy zwiększenie udziału gmin w PIT początkowo do 35,6 proc. i stopniowe dojście do 38,8 proc. w 2006 roku. Skłonni jesteśmy jednak skrócić okres dochodzenia z pięciu do dwóch lat, przekazując gminom środki z powiatów, przeznaczone na domy pomocy społecznej, których finansowanie należałoby do zadań gminy' - powiedziała wiceminister.
Zgodnie z projektem, udział gmin w podatku od osób prawnych (CIT) wynieść ma - w różnych wariantach - 5 proc. lub 3,7 proc., zależnie od tego, czy w gminach pozostanie podatek od środków transportowych. Nowością jest udział gmin w podatkach pośrednich (m.in. akcyza, VAT), w wysokości 5,8 proc. lub 5,6 proc.
'Proponujemy udział gmin w ogólnej puli dochodów z podatków pośrednich zamiast subwencji wyrównawczej' - powiedziała Elżbieta Hibner.
Planowane jest wprowadzenie mechanizmu wyrównawczego, opartego na wpływach z podatku od wartości dodanej oraz pozostałych podatków pośrednich. Z zaprezentowanych przez wiceminister Hibner symulacji wynika, że mechanizm wyrównawczy obejmie ponad 2,2 tys. gmin.
Zwiększeniu udziału gmin w podatkach towarzyszyć ma znaczne zmniejszenie środków przekazywanych samorządom w charakterze dotacji, tj. na ściśle określone cele. Zasadniczym źródłem zasilania samorządów mają być dochody własne i subwencje.
Aby wyrównać niektórym gminom straty związane ze zmianą systemu, w projekcie proponuje się subwencję dostosowawczą. Z symulacji wynika, że na zmianach straci ponad 900 gmin, a zyska ponad 1,5 tys.
Średni zysk wyniesie 4,1-4,2 proc., maksymalny - 23,8-23,9 proc. Średnia strata wyniosłaby 3,8 proc., a po wprowadzeniu mechanizmu dostosowawczego - 2 proc. Maksymalna strata po zastosowaniu tego mechanizmu to 4,4 proc., przed jego zastosowaniem - 26 proc.
Projekt ustawy zakłada też zmiany w finansowaniu powiatów. Ich udział w PIT wynieść ma 1 proc., a w CIT - w zależności od wariantu - 1 proc. lub 2,1 proc. Udział w podatkach pośrednich planowany jest na 2,9 proc., 1,7 proc. lub 1,2 proc. Z mechanizmu wyrównawczego skorzystać ma ok. 370 powiatów.
Również w przypadku powiatów działać ma mechanizm dostosowawczy. Z symulacji wynika, że - w podstawowych wariantach - na zmianach straci 253 lub 260 powiatów, a zyska 111 lub 120.
Średni zysk wyniesie 3-3,1 proc., maksymalny - 13-13,4 proc. Średnia strata wyniosłaby 5,3-5,5 proc., a po wprowadzeniu mechanizmu dostosowawczego - 1,5 proc. Maksymalna strata po zastosowaniu tego mechanizmu to 4,6-4,7 proc., przed - 34,9 proc.
Udział województw w podatku PIT zgodnie z projektem wynieść ma 1,5 proc., udział w CIT - 1 proc. (obecnie 0,5 proc.), a udział w podatkach pośrednich 2,1 proc. lub 0,7 proc., w zależności od wariantu. Zależy to m.in. od pozostawienia w gestii województw subwencji drogowej.
Jak powiedziała wiceminister Hibner, nowy system pomyślany jest tak, aby był neutralny dla budżetu, a jednocześnie stwarzał możliwość zwiększania dochodów samorządów w miarę poprawy sytuacji gospodarczej. Według niej, w projekcie zwiększono dochody własne samorządów i pozostawiono im więcej swobody w dysponowaniu środkami.
Proponowane w projekcie mechanizmy mają zachęcić również do likwidacji powiatów grodzkich oraz do łączenia się powiatów. Np. gminy powstałe w wyniku likwidacji miasta na prawach powiatu oraz powiaty powstałe z połączenia dwóch lub więcej powiatów mogą liczyć na większe wskaźniki udziału w dochodach z podatków dochodowych w okresie kilku lat od utworzenia nowego powiatu.
Jak powiedział poseł Mirosław Sekuła, przewodniczący sejmowej Komisji Finansów Publicznych, prawdopodobnie w przyszłym tygodniu projekt nowej ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego przyjmie specjalna podkomisja. Potem zajmą się nim połączone komisje finansów publicznych i samorządu terytorialnego. Dopiero jeśli przyjmą projekt, będzie on formalnie wniesiony do laski marszałkowskiej.
'Biorąc pod uwagę terminy, nie wiadomo, czy możliwe będzie uchwalenie tej ustawy w obecnej kadencji parlamentu' - zastrzegł poseł. Jego zdaniem, nieuchwalenie ustawy oznaczać będzie, że reforma samorządowa w Polsce pozostała niedokończona.
