Specjalne Strefy Ekonomiczne nie mogą być rajami podatkowymi zatrudniającymi tanią siłę roboczą. Polacy potrzebują lepszych miejsc pracy

Jest ich czternaście. Zatrudniają 296 tys. pracowników i przyciągnęły inwestycje warte blisko 102 mld zł. Mimo tych liczb debata, czy przedłużyć ich działalność do 2026 r., wywołała wojnę polsko-polską. Pytani przez Money.pl eksperci nie mogą dojść do porozumienia, czy specjalne strefy ekonomiczne to szkodliwe raje podatkowe, czy siła napędowa gospodarki.

Na posiedzeniu 4 sierpnia rząd poszerzył obszar działającej od końca lat 90. Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Na nowych terenach ma powstać ponad 600 nowych miejsc pracy, a nakłady inwestycyjne wyniosą blisko 178 mln złotych - podała PAP. Od początku istnienia TSSE w województwach m.in. dolnośląskim, lubelskim i mazowieckim powstało ponad 26 tys. nowych miejsc pracy.

- Zamiast tworzyć nowe, powinniśmy całą Polskę uczynić jedną wielką strefą ekonomiczną, atrakcyjną i przyjazną dla przedsiębiorców, chcących inwestować pieniądze w nasz kraj na równych zasadach dla wszystkich - przekonuje w rozmowie z Money.pl Jeremi Mordasewicz z konfederacji Lewiatan. Jego zdaniem idea tworzenia SSE w rozwijającej się Polsce była korzystna, ale działanie stref w obecnym kształcie i w nowej rzeczywistości gospodarczej uległo wypaleniu. - Dziś są formą nieuczciwej konkurencji, bo pozycja działających w nich firm jest lepsza niż tych, które funkcjonują poza strefami. To wewnętrzne raje podatkowe demolujące nasz rynek - dodaje.

Skrajnie przeciwnego zdania jest Sławomir Majman, prezes Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych. - Specjalne Strefy Ekonomiczne to narzędzie, które pozwala przyciągnąć do nas inwestorów. To ważny i skuteczny instrument negocjacyjny i napędzający gospodarkę - przekonuje w rozmowie z Money.pl. Miliardy złotych, tysiące miejsc pracy, kapitał polski oraz zagraniczny, to - jego zdaniem - wiele mówiący bilans dwóch dekad funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych w Polsce.

Średni przyrost inwestycji w Specjalnych Strefach Ekonomicznych wynosi 215 zł na 1 sekundę - wynika z zamieszczonego na stronie Ministerstwa Gospodarki licznika. Przyrost ich wielkości oszacowano w oparciu o dane począwszy od końca 2011 r. Wskazania licznika są korygowane co kwartał.

Specjalne obszary, w których przedsiębiorcy mogą prowadzić swój biznes na preferencyjnych zasadach i korzystać ze zwolnień z podatku dochodowego wygenerowanego z działalności w strefie, są rozsiane po całej Polsce. Według ostatniego raportu resortu gospodarki z maja 2015 r., zajmują w sumie powierzchnię 18 134 hektarów. Pierwsze powstawały w latach 90. i miały na celu przyciągnąć do Polski inwestorów, zwiększyć liczbę miejsc pracy i zreindustrializować nierentowne obszary, które nie przetrwały zmian ustrojowych. Pierwsza była strefa mielecka, którą założono w 1995 roku. W sumie do końca lat 90. działalność rozpoczęło 15 stref, obecnie działa ich 14.

Tak powstałe skupiska firm działających w pokrewnych sektorach stały się naturalną bazą do powstawania klastrów. Wiele SSE wypracowało swoje branżowe specjalizacje: w legnickiej i katowickiej dominuje przemysł motoryzacyjny, w mieleckiej powstała Dolina Lotnicza, w strefie pomorskiej klaster ICT, wałbrzyską chętnie wybierają firmy AGD, a warmińsko-mazurską meblowe - czytamy w raporcie raport KPMG Polska.

Jak chwali się Ministerstwo Gospodarki, Polska jest w pierwszej trójce najatrakcyjniejszych stref ekonomicznych w Europie. W najnowszym rankingu Global Free Zones of the Year 2014, opracowanym przez "fDi Magazine" z grupy "Financial Times", wyróżniono cztery polskie Specjalne Strefy Ekonomiczne: łódzką, katowicką, pomorską i wałbrzyską.

Dużą rolę w atrakcyjności polskich stref grają zwolnienia podatkowe. Według danych Ministerstwa Finansów dochody firm i spółek zarządzających strefami zwolnione od podatku na przestrzeni 15 lat funkcjonowania stref przekroczyły 14,6 mld złotych. Łączna pomoc publiczna udzielona przedsiębiorcom działającym w strefach wyniosła kolejne 14,4 mld złotych. To między innymi dzięki niej udało się ściągnąć do Polski kapitał z Niemiec, USA, Holandii, Japonii czy Włoch.

Źródło: Money.pl na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki

- Jestem zwolennikiem równych praw dla wszystkich. Skoro zarabiasz w Polsce, to płać podatki - mówi Mordasewicz. - W przeciwnym razie mamy równych i równiejszych, dajemy miejsce na unikanie płacenia zobowiązań wobec państwa i demolujemy lokalny rynek. Poważnie traktuję argument, że strefy tworzą wszyscy i jeśli nie będziemy na tym polu konkurencyjni, inwestorzy wybiorą naszych sąsiadów, np. Słowację. Jednak bardzo żałuję, że Grupa Wyszehradzka nie podpisała porozumienia o niepsuciu rynku.

Mechanizm stref skrytykowała także przepytana przez Polską Agencję Prasową szefowa Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, prof. Elżbieta Mączyńska. - Jeżeli w specjalnej strefie ekonomicznej udziela się producentowi zagranicznemu ulgi, pod wpływem czego niknie produkcja krajowa, to nie wiem, czy prowadzimy w ogóle rachunek kompleksowy i długookresowy. W konsekwencji padają małe biznesy, ludzie idą po zasiłek, stają się bezrobotnymi, wymagają pomocy i w końcu wszyscy podatnicy za to płacą. Czyli nie ma pełnego rachunku, uwzględniającego koszty i efekty zewnętrzne. Po 26 latach transformacji Polskę stać na "mniejszą czołobitność" i większe wymagania w stosunku do inwestorów zagranicznych - mówiła.

To do jej słów odniósł się szef PAIiIZ, który w rozmowie z Money.pl ocenił jako populistyczne i wybiórcze spojrzenie na działalność stref ekonomicznych. - Mitem jest, że pomoc publiczna trafia jedynie do zagranicznych inwestorów. Udział polskiego kapitału w SSE jest największy. To przede wszystkim krajowe firmy rozwijają swoją działalność i tworzą nowe miejsca pracy w regionach, które dotąd borykały się z bardzo poważnymi problemami ekonomicznymi i gospodarczymi - argumentuje Majman.

To właśnie dane wskazujące na liczbę powstałych dzięki istnieniu SSE miejsc pracy wykorzystuje się jako podstawowy oręż w walce z przeciwnikami stref ekonomicznych. Jak wynika z raportu Ministerstwa Gospodarki, inwestorzy działający na terenie stref na koniec 2014 roku zatrudniali blisko 296 tys. osób, z czego ponad 72 proc. stanowiły nowe miejsca pracy, czyli te utworzone przez przedsiębiorców w wyniku realizacji nowych inwestycji po dniu uzyskania zezwolenia.

- Jeśli wziąć pod uwagę fakt, że kilkadziesiąt tysięcy ludzi rocznie za sprawą działania stref zdobyło pracę i nowe perspektywy na życie, to przedłużenie działalności tych obszarów o kolejne lata jest decyzją absolutnie korzystną - podkreśla prezes Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych.

Inaczej widzi to ekspert konfederacji Lewiatan. Jego zdaniem w przeciwieństwie do lat 90., dziś w Polsce nie liczba miejsc pracy jest największym problemem, ale ich atrakcyjność. - Młodzi Polacy emigrują nie dlatego, że nie mogą znaleźć pracy w kraju, ale dlatego, że oferowane im warunki są niesatysfakcjonujące - mówi. To dlatego jest przeciwny funkcjonowaniu stref na obecnych warunkach. Jego zdaniem nie powinniśmy zgadzać się na tworzenie miejsc pracy o niskiej jakości i traktowaniu Polaków jako wykwalifikowanej, ale wciąż taniej siły roboczej.

- Skoro zdecydowaliśmy się już na przedłużenie działania SSE do 2026 roku, to powinniśmy zmienić filozofię ich funkcjonowania. Przejść od wspierania tworzenia większej liczby nowych miejsc pracy, do promowania jakości i warunków pracy Polaków – podkreśla Mordasewicz.

Trudno nie przyznać racji takiej argumentacji, ale - jak wyjaśnia Sławomir Majman - praca w SSE nie wygląda jak w latach 90., kiedy na linie produkcyjne zatrudniano pracowników po krótkim szkoleniu. Jego zdaniem dziś tworzone są tam miejsca pracy dla wysoce wykwalifikowanych pracowników, często z wyższym specjalistycznym wykształceniem. Potwierdzeniem tego ma być struktura inwestycji w kraju. Według sprawozdania Ministerstwa Gospodarki z maja 2015 roku w SSE pierwsze skrzypce gra przemysł motoryzacyjny, kolejne to nowoczesne usługi biznesowe i centra naukowo-badawcze.

Za główny argument przemawiający za strefami ekonomicznymi służy skuteczna reindustrializacja wielu regionów Polski. Ustawę o powołaniu specjalnych stref ekonomicznych uchwalono 21 lat temu i jak podkreśla Majman, powstały one po to, aby na nowo nakreślić mapę gospodarczą kraju.

- Posłużę się przykładem Wałbrzycha. Kiedy upadły dwie kopalnie dające zatrudnienie w całym regionie, około 20 tysięcy pracowników wyrzucono na bruk, co odcisnęło swoje piętno na mieście. Upadek kopalń spowodował upadek wielu przedsiębiorstw i instytucji działających na rzecz górnictwa, a nad regionem zaczęły zbierać się ciemne chmury. Przez lata postrzegałem to miasto jako smutne miejsce, w którym stale pada deszcz - wspomina Sławomir Majman.

Sytuacja zmieniła wraz z powołaniem Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej "Invest Park". Wybudowane zostały fabryki Toyoty, Cersanitu, Metzelera, Faurecii, Ronala. Wartość kapitału w 2014 roku przekroczyła 357,6 mln złotych i daje zatrudnienie dla blisko 15 tysięcy osób. - Dziś Wałbrzyska SSE jest uznawana za jedną z najlepszych w Europie. Plasuje się też w pierwszej 20 najefektywniejszych na świecie - argumentuje prezes PAIiIZ.

Podobną przemianę przeszła Łódź. Działająca tam Specjalna Strefa Ekonomiczna uznana została w ubiegłym roku najlepszą strefą dla MŚP w Europie (ranking Global Free Zones of the Year 2014). Jak podaje Ministerstwo Gospodarki, przez 17 lat w Strefie wydano 273 zezwolenia na prowadzenie działalności oraz zrealizowano inwestycje o łącznej wartości ponad 11,8 mld zł, dzięki którym przedsiębiorcy utworzyli 31 tysięcy miejsc pracy. - Jeśli ktoś jest przeciwny strefom, to niech pojedzie do Łodzi i powie ludziom, którzy po upadku zakładów włókienniczych nie mieli żadnej pracy, że strefy są złe - podsumowuje Sławomir Majman.