Czym się różni rozwód od unieważnienia małżeństwa?
Unieważnienie małżeństwa i rozwód, choć wywołują podobne skutki prawne, to są dwoma różnymi instytucjami prawnymi. Obie prowadzą do rozwiązania zawartego związku, ale z różnych przyczyn.
Do rozwodu orzekanego przez sąd po rozpoznaniu sprawy wszczętej w związku ze złożeniem przez powoda lub powódkę pozwu dochodzi, jeśli pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy zawiera również przesłanki orzeczenia unieważnienia małżeństwa cywilnego. W przeciwieństwie do rozwodu powoduje to zniesienie małżeństwa ze skutkiem wstecznym, jakby w ogóle nigdy nie istniało. Unieważnienia związku przed sądem cywilnym można żądać, jeśli został zawarty:
- przez mężczyznę w wieku do 18 lat bądź kobietę, która nie ukończyła 16 lat lub ukończyła 16 lat i nie otrzymała zgody sądu na ślub,
- przez osobę całkowicie ubezwłasnowolnioną,
- przez osobę dotkniętą chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym,
- przez osobę pozostającą w związku małżeńskim,
- przez krewnych w linii prostej, rodzeństwo lub powinowatych w linii prostej, chyba że otrzymali zgodę sądu na zawarcie małżeństwa,
- przez przysposabiającego i przysposobionego,
- przez osobę, która znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli,
- pod wpływem błędu co do tożsamości drugiego współmałżonka,
- pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej,
- przez pełnomocnika, jeżeli brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane.
Unieważnienie małżeństwa a rozwód należy rozpatrywać jeszcze w jednym aspekcie – prawa kanonicznego. Rozwód orzeczony przez sąd czy unieważnienie małżeństwa cywilnie nie wpływają na ważność sakramentalnego węzła małżeńskiego. Władza kościelna, tzw. sąd biskupi, może jednak rozpatrzyć skargę o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego. By móc starać się o kościelne unieważnienie, powody muszą mieścić się w prawie kanonicznym i pochodzić z jednej z trzech grup:
- przeszkody zrywające,
- wady zgody małżeńskiej,
- wady formy kanonicznej.
O ile przy rozwodzie w sądzie cywilnym dowodzony jest trwały i zupełny rozkład pożycia, o tyle w przypadku unieważnienia związku zawartego w kościele trzeba powołać się w skardze składanej do sądu biskupiego na inne powody. Jednym z nich może być to, że ksiądz asystujący przy sakramencie nie miał stosownych uprawnień, występuje niemoc płciowa i brak współżycia małżonków, a nawet choroba psychiczna czy niedorozwój umysłowy jednego z małżonków.
Co ciekawe, nawet alkoholizm może być powodem rozwodu kościelnego, co jest niedopuszczalne w przypadku rozwodów orzekanych przed sądami cywilnymi.
Jak wygląda sprawa rozwodowa a sprawa o unieważnienie małżeństwa?
Sprawa rozwodowa odbywa się w sądzie rodzinnym, a wszczynana jest po złożeniu pozwu przez jednego z małżonków. W trakcie rozprawy przeprowadzane jest postępowanie dowodowe, a sąd orzeka nie tylko rozwód, ale i to, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Na zgodne żądanie małżonków sąd może zaniechać orzekania o winie. Dlatego wyróżnia się rozwód z orzekaniem o winie oraz rozwód bez orzekania o winie.
Kiedy jednak sprawa przed sądem cywilnym dotyczy cywilnego unieważnienia małżeństwa, sąd przeprowadza postępowanie zmierzające do tego, by stwierdzić, czy wystąpiły przesłanki, które de facto uniemożliwiały zawarcie formalnego małżeństwa.
Sprawa o unieważnienie małżeństwa w kościele odbywa się przed sądem biskupim, inaczej kościelnym, na wniosek jednej lub obu stron. Powinna być złożona skarga na ważność małżeństwa wraz z wyjaśnieniem powodów, dla których strony domagają się jego unieważnienia. Sąd biskupi wzywa świadków i przeprowadza analizę zgromadzonych dowodów na potwierdzenie tezy o nieważności małżeństwa kościelnego.
Kiedy ubiegać się o rozwód, a kiedy o unieważnienie małżeństwa?
O rozwód można ubiegać się właściwie wtedy, gdy doszło do trwałego i zupełnego rozpadu małżeństwa, co zdarza się stosunkowo częściej niż zaistnienie przesłanek do unieważnienia małżeństwa – cywilnie i przed sądem kościelnym.
Konsekwencje rozwodu i unieważnienia małżeństwa
Ostatecznie sprawa rozwodowa w sądzie cywilnym kończy się wyrokiem rozwodowym, który rozwiązuje zawarty związek małżeński z uwagi na trwały i zupełny rozkład pożycia. Byli małżonkowie stają się rozwodnikami. Nie zawsze tak się dzieje, co uwzględnia Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Rozwód kościelny, jak bywa nazywane kościelne unieważnienie małżeństwa, niesie za sobą inne skutki. Trybunał kościelny w takiej sytuacji orzeka, że małżeństwo od początku nie było ważnie zawarte, dlatego według prawa kanonicznego w ogóle nie powstało.