Według projektu ustawy, Instytut Europy Środkowej zostanie utworzony na bazie Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej (IEŚW) działającego od 2001 r. w Lublinie jako jednostka badawczo-rozwojowa, a od 2010 r. funkcjonuje jako instytut badawczy.
Gdy Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy w tej sprawie 9 października, Centrum Informacyjne Rządu wskazywało, że konieczność utworzenia Instytutu Europy Środkowej wynika z faktu, iż żaden z istniejących instytutów o statusie państwowego instytutu badawczego nie zajmuje się zagadnieniami geopolitycznymi skupionymi wokół inicjatywy Trójmorza oraz współpracy państw Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej.
Według CIR, Inicjatywa Trójmorza jest jednym ze strategicznych projektów rządu w obszarze polityki zagranicznej, który ma przyczynić się do wzmocnienia współpracy państw zaangażowanych w ten projekt, w tym gospodarczej (wspólne inwestycje infrastrukturalne) oraz wzmocnienia Unii Europejskiej. Ocenia się, że projekt ten może także zainteresować USA i Chiny oraz przyczynić się do większej integracji krajów Europy Wschodniej ze strukturami europejskimi. Dlatego potrzebne jest odpowiednie zaplecze analityczne do podejmowania decyzji politycznych w tym obszarze oraz budowania szerszego poparcia dla tego przedsięwzięcia.
