Ciąża a praca — jakie prawa przysługują ciężarnej pracownicy?

Pracująca osoba ciężarna jest objęta szczególną ochroną, a także przysługują jej określone uprawnienia w czasie ciąży. Regulacje dotyczą m.in. limitowanego czasu pracy, zakazu wykonywania prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia. Co więcej, w tym czasie osoba ciężarna otoczona jest ochroną, dzięki której pracodawca nie może rozwiązać ani wypowiedzieć umowy o pracę. 

Kiedy zgłosić ciążę w pracy? Jest to indywidualna decyzja każdej osoby, ponieważ nie istnieje żaden konkretny przepis, który regulowałby tę kwestię. Poinformowanie o ciąży sprawia, że kobiecie przysługują wspomniane wyżej przywileje. Można to zrobić już po potwierdzeniu, a można wtedy, gdy kobieta poczuje się bezpiecznie i zechce podzielić tą informacją, np. w 12 tygodniu ciąży. Należy przedstawić pracodawcy zaświadczenie lekarskie potwierdzające ciążę.

Przepisy wprost mówią o tym, jakie uprawnienia przysługują osobie ciężarnej. Po poinformowaniu pracodawcy ma on obowiązek przestrzegać tych regulacji, a każde naruszenie otwiera drogę do roszczeń na drodze sądowej. Ciążą jest bowiem okresem, w którym pracownica zyskuje przywileje mające ułatwić okres oczekiwania na dziecko.

Osoba ciężarna nie może pracować dłużej niż 8 godzin dziennie. Przysługuje jej także prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru czasu pracy.

Pracodawca nie może rozwiązać ani wypowiedzieć umowy o pracę osoby w czasie ciąży oraz urlopu macierzyńskiego. Tę kwestię reguluje art. 177 § 1 Kodeksu pracy. Istnieją jednak wyjątki, które dopuszczają zwolnienie ciężarnej. Jest to:

• rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, a gdy w zakładzie pracy obowiązuje zakładowa organizacja związkowa, to musi oni wyrazić zgodę na rozwiązanie umowy z osobą ciężarną,
• zatrudnienie ciężarnej w ramach umowy na pracę na okres próbny nieprzekraczający jednego miesiąca,
• ogłoszenie upadłości lub likwidacji przez pracodawcę, jednak jeśli w firmie działa zakładowa organizacja pracy to pracodawca jest zobowiązany do ustalenia z nią terminu rozwiązania umowy o pracę. 

Inaczej kształtuje się sytuacja osób ciężarnych, które zatrudnione są na czas określony i na okres próbny przekraczający jeden miesiąc. W przypadku takich umów o pracę, które ulegałyby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, umowa ulega przedłużeniu do dnia porodu. W praktyce oznacza to, że pracodawca jest zobowiązany do przedłużenia umowy do dnia porodu po upływie 12 tygodnia ciąży. To przedłużenie umowy nie obowiązuje jednak w sytuacji, gdy osoba jest zatrudniona w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, a także w przypadku wygaśnięcia umowy z powodu śmierci pracodawcy lub aresztowania pracownicy. 

Co ważne, jeśli osoba zatrudniona dowie się o tym, że jest w ciąży w trakcie okresu wypowiedzenia, wypowiedzenie złożone przez pracodawcę traci moc. Dotyczy to także sytuacji, w której po upływie okresu wypowiedzenia pracownica dowie się, że zaszła w ciążę w trakcie trwania umowy. W jakich przypadkach wypowiedzenie nie będzie traciło mocy? Wtedy, gdy osoba zatrudniona sama złoży wypowiedzenie lub zdecyduje się na rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, a następnie dowie się o ciąży. 

Ochrona kobiet ciężarnych to także zakaz zatrudniania ich w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych. Nawet jeśli kobiet wyrazi zgodę na taką pracę, pracodawca nie może się na to zgodzić. Jeśli osoba była zatrudniona w porze nocnej, pracodawca powinien zmienić na czas trwania ciąży rozkład pracy w taki sposób, by pracownica nie wykonywała pracy w nocy.

Jeżeli wiąże się to z nowym stanowiskiem pracy, na którym obowiązuje niższe wynagrodzenie, ciężarna może liczyć na dodatek wyrównawczy. Jeśli jednak przeniesienie kobiety ciężarnej do innej pracy nie jest możliwe, powinna być ona zwolniona z obowiązku świadczenia pracy, a za ten czas przysługuje jej wynagrodzenie.

Pracodawca nie może wysyłać osoby w ciąży na delegację i nie może ona wykonywać pracy w ramach przerywanego systemu pracy (wykonywanie pracy w częściach w czasie doby).

Jeśli jednak pracownica wyrazi na to zgodę, może tak pracować, jeśli jednak tego nie zrobi, pracodawca powinien zmienić system czasu na podstawowy. 

W sytuacji, w której osoba ciężarna nie może wykonać badań poza godzinami pracy, pracodawca ma obowiązek udzielić jej zwolnienia od pracy na czas wykonywania zleconych badań lekarskich związanych z ciążą. Za czas tego zwolnienia pracownicy przysługuje wynagrodzenie, a do jego wyliczenia stosuje się takie same zasady jak do obliczania wynagrodzenia za czas urlopu z tą różnicą, że składniki wynagrodzenia, które ustalane są w przeciętnej wysokości, uwzględnione są z miesiąca, w którym nastąpiło zwolnienie z pracy. 

W związku z ciążą i okresem karmienia piersią zakazane jest wykonywanie prac uważanych za szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe. Od 2017 roku powiększył się wykaz takich prac i obecnie należy do nich: 

• praca w pozycji stojącej powyżej 3 godzin dziennie, 
• praca przy komputerze powyżej 8 godzin dziennie,
• podnoszenie i przenoszenie przedmiotów o masie powyżej 3 kg, 
• przewożenie ładunków na jednokołowym lub wielokołowym wózku poruszanym ręcznie,
• praca w wymuszonym rytmie,
• praca na wysokości, poza podwyższeniami posiadającymi pełne zabezpieczeniem przed upadkiem,
• praca w warunkach narażenia na drgania, 
• praca w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące,
• praca w wykopach, a także zbiornikach, kanałach oraz kopalniach.