Jakie uprawnienia przysługują osobie ciężarnej w pracy?
Pracująca osoba ciężarna jest objęta szczególną ochroną, a także przysługują jej określone uprawnienia w czasie ciąży. Regulacje dotyczą m.in. limitowanego czasu pracy, zakazu wykonywania prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia. Co więcej, w tym czasie osoba ciężarna otoczona jest ochroną, dzięki której pracodawca nie może rozwiązać ani wypowiedzieć umowy o pracę.
Kiedy zgłosić ciążę w pracy? Jest to indywidualna decyzja każdej osoby, ponieważ nie istnieje żaden konkretny przepis, który regulowałby tę kwestię. Poinformowanie o ciąży sprawia, że kobiecie przysługują wspomniane wyżej przywileje. Można to zrobić już po potwierdzeniu, a można wtedy, gdy kobieta poczuje się bezpiecznie i zechce podzielić tą informacją, np. w 12 tygodniu ciąży. Należy przedstawić pracodawcy zaświadczenie lekarskie potwierdzające ciążę.
Ochrona kobiet w ciąży
Przepisy wprost mówią o tym, jakie uprawnienia przysługują osobie ciężarnej. Po poinformowaniu pracodawcy ma on obowiązek przestrzegać tych regulacji, a każde naruszenie otwiera drogę do roszczeń na drodze sądowej. Ciążą jest bowiem okresem, w którym pracownica zyskuje przywileje mające ułatwić okres oczekiwania na dziecko.
Czas pracy osoby ciężarnej
Osoba ciężarna nie może pracować dłużej niż 8 godzin dziennie. Przysługuje jej także prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru czasu pracy.
Zakaz rozwiązania umowy o pracę
Pracodawca nie może rozwiązać ani wypowiedzieć umowy o pracę osoby w czasie ciąży oraz urlopu macierzyńskiego. Tę kwestię reguluje art. 177 § 1 Kodeksu pracy. Istnieją jednak wyjątki, które dopuszczają zwolnienie ciężarnej. Jest to:
- rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, a gdy w zakładzie pracy obowiązuje zakładowa organizacja związkowa, to musi oni wyrazić zgodę na rozwiązanie umowy z osobą ciężarną,
- zatrudnienie ciężarnej w ramach umowy na pracę na okres próbny nieprzekraczający jednego miesiąca,
- ogłoszenie upadłości lub likwidacji przez pracodawcę, jednak jeśli w firmie działa zakładowa organizacja pracy to pracodawca jest zobowiązany do ustalenia z nią terminu rozwiązania umowy o pracę.
Inaczej kształtuje się sytuacja osób ciężarnych, które zatrudnione są na czas określony i na okres próbny przekraczający jeden miesiąc. W przypadku takich umów o pracę, które ulegałyby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, umowa ulega przedłużeniu do dnia porodu. W praktyce oznacza to, że pracodawca jest zobowiązany do przedłużenia umowy do dnia porodu po upływie 12 tygodnia ciąży. To przedłużenie umowy nie obowiązuje jednak w sytuacji, gdy osoba jest zatrudniona w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, a także w przypadku wygaśnięcia umowy z powodu śmierci pracodawcy lub aresztowania pracownicy.
Ochrona kobiet w ciąży w trakcie wypowiedzenia
Co ważne, jeśli osoba zatrudniona dowie się o tym, że jest w ciąży w trakcie okresu wypowiedzenia, wypowiedzenie złożone przez pracodawcę traci moc. Dotyczy to także sytuacji, w której po upływie okresu wypowiedzenia pracownica dowie się, że zaszła w ciążę w trakcie trwania umowy. W jakich przypadkach wypowiedzenie nie będzie traciło mocy? Wtedy, gdy osoba zatrudniona sama złoży wypowiedzenie lub zdecyduje się na rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, a następnie dowie się o ciąży.
Zakaz pracy w porze nocnej i godzinach nadliczbowych
Ochrona kobiet ciężarnych to także zakaz zatrudniania ich w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych. Nawet jeśli kobiet wyrazi zgodę na taką pracę, pracodawca nie może się na to zgodzić. Jeśli osoba była zatrudniona w porze nocnej, pracodawca powinien zmienić na czas trwania ciąży rozkład pracy w taki sposób, by pracownica nie wykonywała pracy w nocy.
Jeżeli wiąże się to z nowym stanowiskiem pracy, na którym obowiązuje niższe wynagrodzenie, ciężarna może liczyć na dodatek wyrównawczy. Jeśli jednak przeniesienie kobiety ciężarnej do innej pracy nie jest możliwe, powinna być ona zwolniona z obowiązku świadczenia pracy, a za ten czas przysługuje jej wynagrodzenie.
Zakaz delegacji i zatrudnienia w przerywanym systemie czasu pracy
Pracodawca nie może wysyłać osoby w ciąży na delegację i nie może ona wykonywać pracy w ramach przerywanego systemu pracy (wykonywanie pracy w częściach w czasie doby).
Jeśli jednak pracownica wyrazi na to zgodę, może tak pracować, jeśli jednak tego nie zrobi, pracodawca powinien zmienić system czasu na podstawowy.
Zwolnienie od pracy na czas badań lekarskich
W sytuacji, w której osoba ciężarna nie może wykonać badań poza godzinami pracy, pracodawca ma obowiązek udzielić jej zwolnienia od pracy na czas wykonywania zleconych badań lekarskich związanych z ciążą. Za czas tego zwolnienia pracownicy przysługuje wynagrodzenie, a do jego wyliczenia stosuje się takie same zasady jak do obliczania wynagrodzenia za czas urlopu z tą różnicą, że składniki wynagrodzenia, które ustalane są w przeciętnej wysokości, uwzględnione są z miesiąca, w którym nastąpiło zwolnienie z pracy.
Ochrona kobiet w ciąży a prace szkodliwe, niebezpieczne lub uciążliwe
W związku z ciążą i okresem karmienia piersią zakazane jest wykonywanie prac uważanych za szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe. Od 2017 roku powiększył się wykaz takich prac i obecnie należy do nich:
- praca w pozycji stojącej powyżej 3 godzin dziennie,
- praca przy komputerze powyżej 8 godzin dziennie,
- podnoszenie i przenoszenie przedmiotów o masie powyżej 3 kg,
- przewożenie ładunków na jednokołowym lub wielokołowym wózku poruszanym ręcznie,
- praca w wymuszonym rytmie,
- praca na wysokości, poza podwyższeniami posiadającymi pełne zabezpieczeniem przed upadkiem,
- praca w warunkach narażenia na drgania,
- praca w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące,
- praca w wykopach, a także zbiornikach, kanałach oraz kopalniach.